Nỗ lực tìm hướng đi cho sân khấu nghệ thuật chuyên nghiệp Nam Định

Nằm ở vị trí trung tâm vùng Nam đồng bằng sông Hồng, tỉnh Nam Định là vùng đất có bề dày truyền thống lịch sử, văn hóa, nơi bảo lưu được nhiều loại hình dân ca, dân vũ đặc sắc, là nền tảng vững chắc cho sự phát triển văn hóa, văn học - nghệ thuật (VHNT) nói chung, sân khấu chuyên nghiệp nói riêng. Trước những biến đổi mạnh mẽ của đời sống xã hội hiện nay, đặc biệt là sự phát triển của công nghệ thông tin và các loại hình văn hóa, nghệ thuật hiện đại, sân khấu chuyên nghiệp Nam Định đang phải đối diện với nhiều thách thức trong việc đưa các loại hình nghệ thuật truyền thống đến gần hơn với khán giả. Trước những khó khăn đó, để từng bước thích ứng với xu thế và sự phát triển chung của xã hội, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh, bộ môn Sân khấu (Hội VHNT tỉnh) đã có nhiều sáng tạo, đổi mới trong cách thức tiếp cận khán giả, duy trì hoạt động và phát triển nghệ thuật, qua đó dần khẳng định được chỗ đứng trong lòng công chúng yêu nghệ thuật.

Những năm qua, bộ môn Sân khấu (Hội VHNT tỉnh) đã không ngừng nâng cao chất lượng hoạt động, tập trung sáng tạo nhiều tác phẩm sân khấu với nội dung tư tưởng đề cao chủ nghĩa yêu nước, tính nhân văn cao cả. Nhiều tác phẩm sân khấu đã phản ánh chân thực lịch sử đấu tranh chống giặc ngoại xâm và tinh thần lao động cần cù, sáng tạo của nhân dân, được thể hiện phong phú, đa dạng qua các đề tài lịch sử, chiến tranh cách mạng và các đề tài xã hội. Thông qua cuộc vận động sáng tác, quảng bá tác phẩm VHNT theo chủ đề “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”, đề tài chiến tranh cách mạng, ca ngợi Đảng, Bác Hồ kính yêu được các nhà biên kịch, đạo diễn, nghệ sĩ, diễn viên sân khấu hưởng ứng tích cực, phát huy thế mạnh, tài năng, tâm sức sáng tác các tác phẩm có giá trị, chất lượng cao.

Tiết mục hát chèo chủ đề ca ngợi Đảng, Bác Hồ kính yêu của Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh.

NSƯT Thanh Hằng, Phó Giám đốc Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh, Trưởng bộ môn Sân khấu (Hội VHNT tỉnh) cho biết: Bộ môn Sân khấu có gần 70 hội viên, trong đó có 2 NSND, 19 NSƯT, 1 NNƯT là các tác giả, đạo diễn, diễn viên ở các loại hình: chèo, cải lương, kịch nói. Là một bộ môn có đầy đủ các thành phần sáng tạo ở các loại hình nghệ thuật đang công tác trong các đơn vị chuyên nghiệp hoặc nghỉ hưu, với các nhà làm nghệ thuật tài năng nổi tiếng một thời như các NSND: Kim Liên, Quang Chí; các NSƯT: Trịnh Quang Khanh, Thanh Hương, Bích Thục, Đào Quang… và các NSƯT trẻ như: Thanh Hằng, Thu Thủy (cải lương), Đăng Khoa, Diệu Hằng, Thanh Vân, Ngọc Hùng, Thanh Nga, Phi Hùng (chèo), Thùy Linh, Hồng Ngát, Quang Nhất (kịch) đã để lại nhiều dấu ấn đậm nét trong lòng công chúng. Các nghệ sĩ đã sáng tạo nên những hình tượng nghệ thuật sống động thông qua những nhân vật, số phận trong các vai diễn, qua cách giải quyết, xử lý nghệ thuật khéo léo, giúp người xem cảm nhận được chân lý: “Cái tốt sẽ chiến thắng cái xấu, cái thiện sẽ chiến thắng cái ác”. Chủ đề tư tưởng xuyên suốt trong các vở diễn đề cao lòng tự hào dân tộc, tình yêu quê hương, đất nước, tính nhân ái, hướng thiện và mang đậm triết lý nhân sinh. Các tác giả, đạo diễn như: nhà văn - nhà viết kịch Giang Phong; tác giả, đạo diễn NSƯT Trịnh Quang Khanh; tác giả Phạm Khải Hoàn, Hoàng Trúc Long, Ninh Hoài Long, Trần Quang Lộc có nhiều tác phẩm có giá trị được dàn dựng cho các loại hình nghệ thuật sân khấu kịch hát không chuyên đã góp phần nâng cao đời sống văn hóa cơ sở, tạo nên bước phát triển mới trong phong trào văn hóa, văn nghệ quần chúng ở các địa phương.

Vượt qua những khó khăn ban đầu sau khi hợp nhất từ 3 đơn vị: Nhà hát Chèo, Đoàn Cải lương và Đoàn Kịch nói (năm 2019), các nghệ sĩ, diễn viên Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh đã nhanh chóng ổn định, bứt phá, năng động trong hoạt động và dàn dựng các tác phẩm. Chỉ trong một thời gian ngắn, Đoàn Kịch nói đã dàn dựng các vở: “Bản tình ca viết dở”, “Hải Âu Trắng”, “Đợi đến bao giờ”; Đoàn Cải lương đã dàn dựng các vở: “Người hùng xuống núi”, “Bến nước Ngũ Bồ”, “Công chúa Huyền Trân”, “Oan tình Lệ Chi Viên”, “Công chúa Nhà Trần”; Đoàn Chèo với vở “Không phải là vụ án” đã xuất sắc đoạt HCV toàn quốc, vở “Gò đống mối” đạt HCB toàn quốc, vở “Thánh Mẫu” và vở “Ông trạng kỳ tài” là những vở diễn tiêu biểu với các trích đoạn được biểu diễn trong chương trình Lễ kỷ niệm 110 năm Ngày sinh đồng chí Lê Đức Thọ (1911-1921)… Trong lĩnh vực sáng tác, tác giả Giang Phong đã sáng tác tập kịch 8 vở dài do Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam đặt hàng; trong đó kịch bản “Cuộc chiến đấu trong nhà hát” đã được Đoàn Kịch nói Hải Phòng dàn dựng; nhiều kịch bản như: “Mãi mãi tuổi thanh xuân”, “Hoàng cung buổi xế chiều”, “Mưa rừng”, “Trang sách học trò”, “Khoảng trống”... đã được dàn dựng, thu và phát sóng trên Đài Tiếng nói Việt Nam. Tác giả, đạo diễn NSƯT Trịnh Quang Khanh xuất bản tập kịch với 12 vở ngắn theo chủ đề “Học tập và làm theo tư tưởng đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”. Tác giả Phạm Khải Hoàn sáng tác 3 vở kịch dài, thu 5 vở kịch dài phát trên Đài Tiếng nói Việt Nam. Tác giả Minh Vụ sáng tác hàng trăm ký sự về các hoạt động của tỉnh Nam Định. NSND Kim Liên tham gia biểu diễn trong chương trình tọa đàm, giao lưu về chủ đề phòng, chống dịch COVID-19 tạo được nhiều dấu ấn. Các đạo diễn: Bích Thục, Đăng Khoa, Đình Tuyên, Minh Vụ, Duy Thông đã dàn dựng nhiều chương trình sân khấu chuyên nghiệp và không chuyên.

Với những đóng góp không ngừng nghỉ trong việc gìn giữ, phát triển các loại hình sân khấu nghệ thuật Nam Định, các tác giả, đạo diễn, nghệ sĩ, diễn viên đã đạt được nhiều thành tích đáng khích lệ. Tiêu biểu như: tác giả Giang Phong có 2 kịch bản đạt giải Nhì và giải Ba do Hội Nghệ sĩ Sân khấu Hà Nội trao tặng; đạo diễn, NSƯT Trịnh Quang Khanh đạt giải Ba về đề tài phòng cháy, chữa cháy của Bộ Công an trao tặng; đạo diễn, NSƯT Đào Quang đạt giải Khuyến khích của Ban Tuyên giáo Trung ương; đạo diễn Trần Đình Tuyên có vở “Trở về” đạt giải Nhất Hội diễn lực lượng vũ trang, vở “Bình yên cuộc sống” đạt giải Nhất Hội diễn văn hóa quần chúng, vở “Đất thiêng” đạt giải Nhì Hội diễn văn hóa toàn quốc lực lượng cảnh sát; NSƯT Diệu Hằng với tiết mục hát chèo “COVID sẽ tan, bình an Hà Nội” đã đạt giải A Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam; NSƯT Thanh Hằng với tiết mục ca cổ cải lương “Chung tay chống dịch” đạt Giải B Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam… Khắc phục khó khăn sau ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19, năm 2022, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh đã thực hiện tốt công tác chuyên môn, xây dựng các chương trình nghệ thuật biểu diễn phục vụ nhiệm vụ chính trị của tỉnh; đồng thời, duy trì các chương trình lưu diễn tại các địa phương phục vụ nhân dân. Nhà hát đã tham dự Liên hoan Chèo toàn quốc tại tỉnh Hà Nam và xuất sắc giành HCB vở “Trọn đời vì nước non”, trong đó các nghệ sĩ: Xuân La đạt HCV, Lê Toàn, Thu Phương, Xuân Lâm đạt HCB vai diễn; vở “Ông Trạng kỳ tài” có NSƯT Thanh Nga đạt HCV và 4 cá nhân đạt HCB. Với sự miệt mài, cầu thị cùng với sự năng động, đổi mới, các nghệ sĩ sân khấu và những người làm công tác nghệ thuật chuyên nghiệp và không chuyên của tỉnh đã đắm mình vào thực tế cuộc sống, sáng tác, cho ra đời nhiều tác phẩm, hình tượng có giá trị cao về nội dung tư tưởng cũng như chất lượng nghệ thuật mang đậm chất riêng, đó là bản sắc văn hóa truyền thống của đất và người quê hương văn hiến Nam Định. Hàng loạt các tác phẩm, công trình nghệ thuật đã được công diễn, giới thiệu, dự thi các hội diễn, liên hoan sân khấu nghệ thuật của tỉnh và toàn quốc; biểu diễn tại các sự kiện văn hóa, chính trị, chương trình nghệ thuật quần chúng ở các địa phương; công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng, các cơ quan thông tấn báo chí từ Trung ương đến địa phương.

Trong bối cảnh phát triển mới của sân khấu nước nhà, sân khấu của tỉnh đã nỗ lực tìm lối đi phù hợp để tiếp tục khẳng định sức sống, vị thế trong đời sống văn hóa nghệ thuật, đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần của nhân dân. Nhiều văn nghệ sĩ cao tuổi vẫn tâm huyết tiếp tục sự nghiệp sáng tạo; lớp nghệ sĩ trẻ có nhiều cố gắng tìm tòi cái mới, năng động, tự chủ, tạo bước phát triển mới cho nghệ thuật sân khấu trong thời kỳ công nghiệp hoá - hiện đại hoá và hội nhập quốc tế. Đáp ứng nhu cầu của thời đại, trong việc xây dựng văn hóa, con người hôm nay, nhiệm vụ đặt ra cho nghệ thuật sân khấu chuyên nghiệp Nam Định nói riêng, sân khấu cả nước nói chung chính là sự gắn bó, nỗ lực phản ánh chân thực cuộc sống, làm phong phú và sâu sắc thêm chủ nghĩa nhân văn của nền VHNT nước nhà; mạnh dạn phê phán cái xấu, biểu hiện biến chất, thoái hoá về nhân cách, đạo đức, lối sống con người, góp phần ngăn chặn xu hướng tiêu cực trong đời sống xã hội. Phát huy khả năng sáng tạo của lực lượng sáng tác, dàn dựng, biểu diễn để có những tác phẩm nghệ thuật sân khấu có giá trị đỉnh cao, đáp ứng nhu cầu thị hiếu ngày càng cao của công chúng, hoàn thành sứ mệnh trách nhiệm của người nghệ sĩ để xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc./.

Bài và ảnh: Khánh Dũng