Nhà số 7 phố Bến Ngự phường Phan Đình Phùng thành phố Nam Định là nơi thành lập chi hội đầu tiên của Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội Nam Định. Đây là di tích lịch sử cách mạng, niềm tự hào của người dân Nam Định. Nhà số 7 phố Bến Ngự còn là nơi sinh ra Tam nguyên Trần Bích San đồng thời là từ đường dòng họ của ông.
Theo gia phả của họ Trần, ngôi nhà số 7 phố Bến Ngự do cụ Trần Đinh Lâm (tức cụ Nhì Lâm) là ông nội của Trần Bích San xây dựng vào năm Kỷ Dậu (1849).
Cụ Trần Đình Lâm chủ nhân của ngôi nhà này là người mắt kém nhưng vẫn chăm chỉ dạy con học hành thành đạt. Trần Doãn Đạt là con trai của cụ Lâm đã thi đỗ Phó bảng làm quan đến chức án sát sứ huyện Hưng Hóa.
Trần Bích San là con trai của ông Trần Doãn Đạt từ nhỏ đã nổi tiếng học rộng, tài cao. Năm 21 tuổi, Trần Bích San đỗ Tú tài; năm 25 tuổi đỗ đầu cả ba kỳ thi được mệnh danh là Tam nguyên làng Vị Xuyên. Tiếng tăm của Trần Bích San vang đến cả triều đình, vua Tự Đức đã mời ông vào bệ kiến. Trước tài năng ứng đối của ông, nhà vua đã cho đổi tên là Trần Hi Tăng, ý muốn Trần Bích San sau này cũng bằng với Vương Tăng là vị Tam nguyên đời Tống (Trung Quốc).
Trần Bích San thi đỗ đạt cao lại được vua yêu quý. Khi làm quan, tư tưởng của ông lại có nhiều điểm tiến bộ. Trong bài thi đình ông đã đề nghị với triều đình sửa đổi việc đào tạo lựa chọn nhân tài, tăng cường võ trị. Ông còn đề nghị mở mang công nghiệp, mở mang các cửa biển để các nước thông thương, đồng thời cho học sinh đi du học nước ngoài. Năm 1877, triều đình đã cử ông dẫn đầu một phái đoàn sang Pháp để thương lượng về vấn đề Nam Kỳ nhưng ông đã mất trước ngày lên đường.
 |
| Nhà số 7 phố Bến Ngự phường Phan Đình Phùng thành phố Nam Định. |
Trần Bích San qua đời ở tuổi 37, độ tuổi đang sung sức và tài năng đang nở rộ. Cái chết của ông đã để lại cho người đời nhiều niềm thương tiếc cảm phục. Các vị đại khoa trong nước bấy giờ đã gửi những bức đại tự đến viếng ông ca ngợi tài đức của ông. Tam nguyên Trần Bích San cũng đã để lại cho đời rất nhiều áng thơ hay.
Nhà số 7 phố Bến Ngự còn là cơ sở cách mạng, là nơi liên lạc tập trung đưa các chiến sĩ ra nước ngoài hoạt động thời kỳ trước khi thành lập Đảng Cộng sản Đông Dương. Ngôi nhà đã chứng kiến rất nhiều cuộc gặp gỡ của các văn thân như: Nguyễn Thượng Hiền, Vũ Hữu Lợi... để cùng bàn kế chống Pháp. Đây cũng là nơi liên lạc của rất nhiều nhà cách mạng như Lương Ngọc Quyến, Nguyễn Công Thụ, Trương Đình Dương, Nguyễn Công Việt, Đặng Châu Tuệ... Là nơi thành lập chi hội đầu tiên của Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội ở Nam Định. Ngôi nhà số 7 - Bến Ngự có mối quan hệ với những người có tinh thần chống đế quốc xâm lược như Nguyễn Hữu Cương, Nguyễn Hữu Bảo...
Hiện nay ngôi nhà số 7 phố Bến Ngự vẫn còn giữ nguyên trên diện tích 890m2. Nhà từ đường rộng 5 gian quay hướng đông được xây dựng theo phong cách cổ truyền, mái lợp ngói nam. Các cột, câu đầu, xà, lá mái đều làm bằng gỗ lim chắc chắn. Từ sân nhìn vào nhà, 3 gian giữa được đóng mở bằng các cánh cửa bức bàn bằng gỗ lim. Hai gian hai đầu hồi xây kín để cửa sổ nhỏ, đóng mở bằng hai cánh cửa gỗ. Toàn bộ hệ thống mái đặt trên 5 hàng cột lim chắc chắn. Chân cột được kê trên tảng đá cổ bồng càng làm cho ngôi nhà cao thoáng. Gian chính giữa có bệ thờ xây bằng gạch. Phần dưới bệ thờ xây cuốn vòm thuận tiện cho việc ẩn nấp của các nhà yêu nước xưa hoạt động bí mật. Trên bệ thờ đặt 9 hộp khám nhỏ sơn son. Bên trong hộp đặt các bức thần chủ bằng gỗ đề tên tuổi, chức tước những người được thờ tự. Ngoài ra còn có một số đồ vật khác như bát hương, độc bình, sập gụ, tủ sách v.v... Bên trên bệ thờ có treo bức đại tự chữ Hán: "Dịch thế tải đức" (Cõi trần đẹp đẽ ghi nhớ công đức).
Hai gian phía hồi được cấu tạo theo lối buồng kín, bịt gỗ hai phần ba phía sau. Trước đây hai buồng này được ngăn bằng cửa bức bàn nhưng nay được xây bằng gạch. Trên tường bên trái có gắn bia đá nhỏ. Cách bài trí và xây dựng của hai gian này rất thuận lợi, phù hợp cho việc sinh hoạt của các chiến sỹ cách mạng lúc bấy giờ.
Ngôi nhà số 7 phố Bến Ngự được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích lịch sử - cách mạng.
Theo: Di tích lịch sử - văn hóa tỉnh Nam Định
