Nhà báo Trần Huy Liệu (1901-1969), sinh ra tại xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định trong một gia đình nhà nho yêu nước. Trong gần nửa thế kỷ hoạt động và cống hiến, Nhà báo Trần Huy Liệu đã có những đóng góp lớn vào tiến trình phát triển và sự nghiệp văn hóa dân tộc Việt Nam. Trên con đường cứu nước, ông đã đến với báo chí và trở thành một nhà báo xuất sắc, kiên trung, đảm nhiệm nhiều trọng trách quan trọng: Chủ bút các báo Tin Tức (1938), Đời Nay (1938), Suối Reo, tờ báo cách mạng trong Nhà tù Sơn La (1939); Chủ nhiệm Tạp chí Nghiên Cứu Lịch Sử (1960)... Đặc biệt, trong vai trò Chủ bút báo Tin tức, ông đã cùng đồng chí Trường Chinh sát cánh bên nhau, tuyên truyền mọi cho chủ trương của Đảng đến các tầng lớp nhân dân.
 |
| Ban lãnh đạo Tòa soạn báo Tin Tức, năm 1938: đồng chí Trường Chinh đứng hàng đầu, thứ hai từ phải sang; Nhà báo Trần Huy Liệu đứng hàng đầu, thứ tư từ phải sang. Nguồn: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam |
1. Những ngày đầu thành lập
Theo nghị quyết của Hội nghị Trung ương mở rộng tháng 2-1937 và tháng 3-1938, công việc chính của nhóm nhà báo cộng sản công khai là thành lập Mặt trận Dân chủ với chương trình hoạt động của nó. Họ dồn sức vào làm tờ báo Tin tức, tờ báo công khai của Đảng. Báo xuất bản số 1 vào ngày 2-4-1938, do Xứ ủy viên Xứ ủy Bắc Kỳ Đặng Xuân Khu (Trường Chinh) trực tiếp chỉ đạo và Chủ bút là Nhà báo Trần Huy Liệu. Trụ sở báo ở số nhà 105 phố Henri d’Orléan, Hà Nội (nay là phố Phùng Hưng). Tòa soạn lúc này tập trung toàn những cây bút nổi tiếng của báo chí cách mạng: Nhà báo Đặng Xuân Khu (Trường Chinh), Trần Huy Liệu, Trần Đình Long, Đào Duy Kỳ, Trần Đình Tri, Trần Đức Sắc, Khuất Duy Tiến, Nguyễn Thượng Khanh.
Báo Tin tức, theo giấy phép là tờ báo xuất bản hàng ngày, nhưng vì tài chính eo hẹp, chỉ có thể ra mỗi tuần một số, sau cố gắng ra được mỗi tuần hai số. Ban trị sự có các Nhà báo Phan Bôi, Nguyễn Văn Phúc và Lê Văn Thọ. Khác với những lần ra báo trước còn nhiều hạn chế, lần này đã được tổ chức chặt chẽ hơn. Từ trước, các nhà báo làm việc không có lương, không có món tiền phụ cấp nhất định hàng tháng. Có người làm việc cho tờ báo, nhưng vẫn ăn cơm nhà. Có người ăn ở tòa soạn, nhưng ngoài cơm ra, không có bất cứ thứ gì trợ cấp khác. Lần này, Ban trị sự cũng đã chiếu cố đến tình cảnh mỗi nhà báo, nên phụ cấp cho mỗi người 4 đồng một tháng. Nhưng không phải ai cũng có phụ cấp. Ví dụ như Nhà báo Khuất Duy Tiến có một người chị nuôi giàu thì không những không được tiền phụ cấp, mà còn phải góp tiền thêm cho tòa soạn để trả tiền in báo. Nhà báo Đặng Xuân Khu dạy học tư cho mấy học sinh Hoa Kiều cũng không phải lấy tiền phụ cấp. Về phần Nhà báo Trần Huy Liệu có phần éo le hơn: “Lúc ấy, tôi có vợ và ba con, với số 4 đồng bạc phụ cấp nhất định không đủ sống, may được các anh em khác bù chì cho, cộng mỗi tháng cũng được 17 đồng tạm sống. Lúc đầu, nhà tôi ở bãi Phúc Xá, vì thuê nhà gianh lại ở ngoài bãi thì được rẻ tiền hơn. Mùa nước, hàng ngày đi về tôi phải lội qua một quãng đường ngập, cứ đến chỗ cột đèn là dừng lại, cởi quần dài ra, rồi sang bờ đường bên kia lại mặc lại. Mãi sau mới “tiến” được vào ở trong thành phố, nhưng mặc dầu ở chui rúc một xó nhà nào, chủ nhà biết rồi thì cũng không muốn cho thuê, cả người ở chung cũng không muốn ở chung, vì bị mật thám rình mò những người qua lại nhà, làm phiền nhiễu đến họ. Có lần, tôi ở số 32 phố Hàng Than, đương đêm mật thám phá cửa vào khám nhà, lôi cả mọi người cùng ở dậy và đánh đá họ, làm cho ai cũng không muốn gần tôi làm chi để mang vạ” [Trích: Hồi ký Trần Huy Liệu, NXB Khoa học xã hội, năm 1991, tr. 198-199].
Tờ báo Tin tức và sau là tờ Đời nay, là tờ báo sống lâu nhất của nhóm nhà báo cộng sản công khai trong phong trào Mặt trận Bình dân. Nó được đề rõ ràng là cơ quan của Mặt trận Dân chủ Đông Dương. Tuy vậy, ngoài những ngày vận động cho những cuộc tổng tuyển cử Viện Dân biểu Trung, Bắc Kỳ, tờ báo lại là tiếng nói đấu tranh cho quyền lợi của nhân dân lao động bị áp bức. Nhìn vào tờ báo thấy hầu hết là tin những cuộc đấu tranh của công, nông, rất ít nói đến những tầng lớp khác. Chẳng hạn, phóng sự “Một cuộc điều tra về muối” của Nhà báo Trần Đình Long (bút danh Lương Phong) đăng trên báo Tin tức tháng 7-1938 về những những người làm muối ở xã Văn Lý, một trung tâm sản xuất muối tại Nam Định. Tác giả đã vạch trần tội ác của bè lũ thực dân, quan lại địa phương đã bóc lột, chèn ép, hà hiếp những người dân làm nghề nơi đây, qua đó bênh vực quyền lợi của người dân. Bài báo đã khiến người dân Văn Lý rất xúc động và cảm kích và khiến cho bọn quan lại địa phương, lính đoan không dám hà hiếp họ như trước nữa. Đại diện những người dân làm muối ở Văn Lý còn cất công đi từ Nam Định lên tòa soạn báo Tin tức để cảm ơn tác giả và ngỏ ý mua thêm những số báo có đăng bài phóng sự này.
Về nội dung, ngoài những bài mang đậm tính chính trị, tuyên truyền và cổ động, tờ báo ít có những bài văn chương và giải trí. Số báo in lên cao nhất là 7.000 tờ, ảnh hưởng của báo khá rộng ở trong nước cũng như ở ngoài nước. Những Việt kiều ở nước ngoài, đặc biệt là ở Thái Lan mua đọc rất đông.
2. Tuyên truyền tích cực chủ trương, đường lối của Đảng
 |
| Báo Tin Tức, Mặt trận Dân chủ Đông Dương, số 20, ra ngày 27-7-1938. Nguồn: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam |
Về nội bộ, lúc ấy báo Tin tức có một chi bộ Đảng do đồng chí Đặng Xuân Khu (Trường Chinh) làm Bí thư, Chi bộ gồm có một số đồng chí làm việc công khai hay nửa công khai, nửa bí mật. Những chủ trương của Đảng thông qua chi bộ rồi truyền ra nhóm công khai, vào các tổ chức quần chúng. Các đồng chí công tác bí mật, hoặc là ủy viên Trung ương, hoặc là Xứ ủy Bắc Kỳ hay đi lại với bản báo hồi ấy như: Nguyễn Văn Cừ (Phùng), Lương Khánh Thiện, Tô Hiệu, Trần Văn Nhạ (Trần Quý Kiên)...
Ngoài việc xuất bản tờ báo công khai, trụ sở báo Tin tức còn là nơi tiếp xúc với đại biểu các đoàn thể nhân dân đến hỏi ý kiến về tổ chức và đấu tranh. Công tác này nửa công khai, nửa bí mật, do đồng chí Hạ Bá Cang (tức Hoàng Quốc Việt) phụ trách. Còn trước các tầng lớp nhân dân, Mặt trận Dân chủ, có khi là bọn thống trị, Nhà báo Trần Huy Liệu là người đại diện về danh nghĩa và là người phát ngôn chính thức. Bất kỳ gặp một cơ hội nào, một trường hợp nào có thể “xưng danh” và tuyên truyền cho chủ nghĩa cộng sản đều được là nhóm tận dụng như: Mấy đám tang lớn như của Nguyễn Thế Rục và Lê Văn Phúc ở Hà Nội, Phạm Tuấn Tài ở Nam Định... Nhóm đều huy động người đi đưa rất đông, đọc những điếu văn rất hùng hồn khiến bọn mật thám rất khó chịu. Hình thức đưa đám tang bấy giờ đã trở thành một cơ hội tuyên truyền và tập hợp quần chúng. Các hội ái hữu, các đoàn thể nhân dân có ai chết là bọn mật thám phải bố trí đối phó ngay. Rồi đến cả đám cưới, cũng tập hợp, cũng tuyên truyền, đều làm khổ bọn mật thám.
3. Được Bác Hồ quan tâm và chỉ bảo
Vì là một cơ quan công khai, báo Tin tức bằng nhiều hình thức còn tiếp nhận được những thông tin, tài liệu của các tổ chức, cá nhân ở khắp nơi gửi về. Trong cuốn Hồi ký của mình, Nhà báo Trần Huy Liệu cho biết: “Còn nhớ vào khoảng cuối năm 1938, đầu năm 1939, chúng tôi nhận được hai, ba bức thư theo con đường riêng từ Quế Lâm gửi tới với danh nghĩa là một người Hoa Kiều ở Việt Nam trước. Trong thư, Người đã đề ra cho chúng tôi nhiều ý kiến và phê bình chúng tôi đã phạm tả khuynh trong việc tiến hành Hội nghị Báo giới Bắc Kỳ. Những bức thư này chỉ một số rất ít anh em được đọc và thầm thì với nhau là thư của đồng chí Nguyễn Ái Quốc”.
Điều đó chứng tỏ báo Tin tức đã gây được tiếng vang không chỉ ở trong nước mà các tổ chức yêu nước bên ngoài cũng rất quan tâm, theo dõi. Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tuy lúc đó đang hoạt động bí mật ở nước ngoài song Người vẫn quan tâm, theo dõi sát sao đường lối, chủ trương của báo để kịp thời chấn chỉnh để báo Tin tức ngày càng thu hút, tuyên truyền chủ trương của Đảng đến được mọi tầng lớp. Với những hoạt động tích cực cho Mặt trận Dân chủ, báo Tin tức cũng được Đảng Cộng sản Pháp và những nhà báo Pháp yêu nước rất quan tâm, ủng hộ.
Báo Tin tức ra đời đã cổ động, tổ chức và đấu tranh cho thành lập và tăng cường Mặt trận Dân chủ Đông Dương, đả kích bọn phản động thuộc địa và tay sai. Mỗi bài viết, tin tức đăng trên báo đều thấm nhuần đường lối, quan điểm chủ nghĩa Mác - Lê-nin, chính sách của Đảng, gắn chặt Mặt trận dân chủ với quần chúng, đoàn kết các tầng lớp nhân dân cho cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc. Thông qua những dòng hồi ức rất chân thực về một thời làm báo Tin tức, với vai trò là Chủ bút - người bao quát rõ toàn bộ hoạt động của tờ báo, Nhà báo Trần Huy Liệu đã khái quát lại chặng đường làm báo gian khổ nhưng đầy khí thế đấu tranh giành độc lập thông qua những ghi chép, câu chuyện đầy xúc động dưới góc nhìn của một người trong cuộc./.
Thành Nam
