Về huyện Nam Trực những ngày đầu xuân mới, không ai có thể bỏ qua lễ hội hoa, cây cảnh làng Vị Khê, xã Điền Xá được tổ chức từ ngày 12 đến 16 tháng Giêng. Lễ hội mang đậm sắc thái dân gian với nhiều hình thức sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng độc đáo để tưởng nhớ, tôn vinh công lao của Thành hoàng làng Nguyễn Công Thành và ông tổ nghề Tô Trung Tự - người đã mang nghề trồng hoa, cây cảnh về địa phương truyền dạy cho dân làng.
Theo Ngọc phả Đình Vị Khê, năm 938, Nguyễn Công Thành là vị tướng thời Ngô Quyền, sau khi dẹp xong giặc đã về Vị Khê lập ấp dựng làng, đặt tên cho vùng đất này là Nguyễn Gia trang (trang ấp của họ Nguyễn). Đến năm Tân Mùi (1211), Thái úy phụ chính của triều Lý là Tô Trung Tự được Vua Lý Huệ Tông cử về trấn ải Sơn Nam. Thấy Nguyễn Gia Trang là vùng đất phù sa màu mỡ, dân cư chăm chỉ, chịu khó, Tô Trung Tự đã cho lập Hành cung để đi lại. Ngoài việc khuyến khích sản xuất nông trang, Tô Trung Tự còn dạy dân làng trồng hoa, cây cảnh làm kế sinh nghiệp lâu dài. Năm 1225, Nhà Trần lên ngôi, Hành cung Thiên Trường được coi là Kinh đô lớn thứ 2 sau Kinh thành Thăng Long. Làng hoa, cây cảnh Vị Khê lúc bấy giờ xem như vườn “Thượng uyển” để phục vụ Cung đình và là nơi thưởng ngoạn của các vương công, quý tộc triều Trần. Hơn 800 năm tồn tại và phát triển, nghề trồng hoa, cây cảnh làng Vị Khê từng bước được nhân rộng lên địa bàn toàn xã Điền Xá và trở thành làng nghề truyền thống, tạo thu nhập chính ở địa phương, tồn tại và phát triển cho đến tận ngày nay.
 |
| Triển lãm cây cảnh, cây thế trong lễ hội hoa, cây cảnh làng Vị Khê. Ảnh: Do cơ sở cung cấp |
Lễ hội làng Vị Khê trước kia được dân làng tổ chức vào ngày 12 tháng Giêng (nhân ngày chính kỵ của ông tổ nghề Tô Trung Tự). Từ một lễ hội nhỏ của làng, khoảng 15 năm trở lại đây, lễ hội hoa, cây cảnh làng Vị Khê được mở rộng trên quy mô vùng, tổ chức kéo dài đến hết ngày 16 tháng Giêng, trở thành điểm nhấn trong tour du lịch lễ hội tâm linh - du lịch làng nghề - du lịch sinh thái đầu xuân trên quê hương Nam Định. Trong lễ hội làng Vị Khê, nét đẹp văn hóa đậm tính nhân văn được dân làng gìn giữ là nghi lễ rước cây cảnh (hiến xảo) dâng Thánh. Đây là hoạt động có ý nghĩa kính trình tổ nghề thành quả lao động của người dân địa phương sau một năm làm việc vất vả.
Ngay từ sáng sớm ngày 12 tháng Giêng, người dân địa phương và du khách thập phương đã về tề tựu đông đủ tại Chùa Vị Khê để chuẩn bị tham dự nghi lễ rước cây cảnh dâng Thánh. Đoàn rước xuất phát từ Chùa Vị Khê đi dọc theo triền đê sông Hồng xuôi về phía hạ lưu. Đi đầu đoàn rước là các đội múa lân - sư - rồng. Tiếp đến là đội cờ thần, đội chấp kích, phường bát âm… Theo sau là 5 lễ vật (cây cảnh) đại diện cho 5 xóm trong xã theo thứ tự: Minh Khai, Trần Phú, Hoàng Văn Thụ, Lê Thăng, Hoàng Ngân. Theo các cụ cao niên làng Vị Khê, ngày trước, cây được chọn dâng Thánh là các loại hoa tao nhã, mang ý nghĩa nhân sinh quan sâu sắc như: trà my, hải đường, mộc hương, đỗ quyên, địa lan... Đối với các sản phẩm cây thế, cây cảnh do người dân trong làng trồng không phải để bán. Trong ngày hội làng, nhiều nhà thường chọn những cây cảnh được trồng lâu năm để kính dâng lên Thành hoàng làng và ông tổ nghề. Ngày nay, cây cảnh được chọn rước dâng Thánh mỗi năm một khác nhưng vẫn đảm bảo được yếu tố “cổ - kỳ - mỹ” theo các xu hướng: hoài cổ, tự nhiên, ngẫu hứng; đa dạng về chủng loại, từ sanh, si, tùng la hán, tùng kim đến lộc vừng, đa, vọng cách, cau vua, sung, vạn tuế… Các cây cảnh được các nghệ nhân uốn, tỉa công phu với nhiều thế: hạc lập, mẫu tử, quần thụ tam sơn, long thăng, long giáng, phượng vũ, trực quân tử, trực liên chi, bạt phong hồi đầu… thể hiện khát vọng vươn tới cuộc sống bình an, sung túc, thịnh vượng, sự đề huề sum vầy. Xe chở cây cũng giống như kiệu rước ngày trước, được trang trí cờ Tổ quốc, cờ ngũ sắc, băng rôn lộng lẫy. Chứng kiến đoàn rước trải dài, ai cũng cảm thấy sự hài hòa giữa con người với thiên nhiên, giữa thiên nhiên và nghệ thuật. Không gian làng quê Vị Khê những ngày đầu xuân mới náo nhiệt, tưng bừng với hình ảnh hàng nghìn người tham gia đoàn rước cùng kiệu rước, cờ xí, ô lọng tạo nên một bức tranh đa sắc màu vô cùng sinh động, đầy sức sống. Sau khi đoàn rước yên vị tại Đình Vị Khê, các lễ vật được đưa vào trong đình để dâng lên Đức Thành hoàng làng Nguyễn Công Thành và ông tổ làng nghề Tô Trung Tự. Sau đó, người dân địa phương cùng khách thập phương lễ Thánh, dâng hương, hoa, lễ vật.
Xen kẽ các hoạt động văn hóa tâm linh trong lễ hội còn có những tiết mục biểu diễn văn hóa, văn nghệ đặc sắc như: hát chèo, hát văn và các trò chơi dân gian: cờ tướng, cờ người, tổ tôm điếm, đánh đu, chọi gà… Du còn được “mục sở thị” các nghệ nhân làng nghề trình diễn nghệ thuật tạo dáng cây cảnh; chiêm ngưỡng hàng trăm cây cảnh có giá trị kinh tế cao được các nhà vườn ở nhiều tỉnh, thành khu vực phía Bắc đem đến trưng bày.
Nghi lễ rước cây cảnh dâng Thánh trong lễ hội làng Vị Khê, xã Điền Xá (Nam Trực) không chỉ có ý nghĩa tôn vinh sản phẩm làng nghề mà còn thể hiện sự tri ân công đức của người dân địa phương đối với các bậc tiền nhân. Du xuân, chơi xuân không thể bỏ qua một địa chỉ hội tụ đầy đủ các giá trị văn hóa, thỏa mãn các giác quan nhìn, nghe, cảm nhận hương sắc mùa xuân ấy trước khi trở về bắt tay vào một năm mới bộn bề công việc, mục tiêu phấn đấu mới./.
Khánh Dũng
