Yên Lợi bảo tồn, phát huy giá trị di tích

Xã Yên Lợi (Ý Yên) là vùng đất cổ với mật độ các công trình tôn giáo, tín ngưỡng khá dày đặc, gồm 8 chùa, 11 đình, 6 phủ. Trong đó, tiêu biểu là Phế tích Tháp Chương Sơn cùng với Cụm di tích Chùa Nề, Đình - Chùa Ngô Xá đã được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử - văn hoá cấp quốc gia năm 2012; 2 Bảo vật quốc gia gồm: Tượng Phật A Di Đà (niên đại thời Lý) và Lan can thành bậc (niên đại đầu thế kỷ XII).

Toàn cảnh Đình - Chùa Ngô Xá, xã Yên Lợi.

Ngược dòng thời gian, cách đây hơn 900 năm, dưới thời Vua Lý Nhân Tông, trên đỉnh núi Chương Sơn có Bảo tháp được xây dựng trong 9 năm (1108-1117). Sự kiện xây tháp Chương Sơn được ghi lại trong Đại Việt Sử ký Toàn thư: “Hội Tường Đại Khánh năm thứ 8, Vua Lý Nhân Tông ngự đến núi Chương Sơn để khánh thành Bảo tháp Vạn Phong Thành Thiện”. Thế kỷ XV, khi quân Minh sang xâm lược, tháp bị tàn phá chỉ còn lại khu phế tích Tháp Chương Sơn cùng nhiều di vật, cổ vật có giá trị. Trong hệ thống hơn 200 cổ vật được khai quật trên núi Chương Sơn, lan can thành bậc (cấu kiện ghép ở 2 bên thành của bậc lên xuống) là một trong số ít hiện vật còn tương đối nguyên vẹn về hình thức và độc đáo về hoa văn trang trí của Tháp Chương Sơn. Lan can thành bậc được các nghệ nhân xưa chế tác bằng kỹ thuật chạm khắc thủ công trên chất liệu đá Đông Triều. Qua các đề tài hoa văn trang trí trên bảo vật đã cung cấp nhiều thông tin có giá trị về nghệ thuật tạo hình, tư duy thẩm mỹ, về trang phục, trang sức, nghề thủ công chạm khắc truyền thống; đồng thời còn phản ánh mối quan hệ, sự giao lưu, ảnh hưởng văn hoá giữa quốc gia Đại Việt thời Lý với các nền văn hoá lớn như Chăm Pa, Trung Quốc và Ấn Độ. Năm 2015, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 53/QĐ-TTg về việc công nhận bảo vật quốc gia trong đó có “lan can thành bậc” và lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh.

Tượng phật được thờ trên đỉnh núi Chương Sơn.

Chùa Ngô Xá (tên chữ Phi Lai tự) xây dựng lần đầu tiên vào thời Lý. Năm 1407, khi quân Minh xâm lược nước ta, chùa bị giặc phá huỷ hoàn toàn. Trong những năm 1667-1669, dưới thời Chúa Trịnh, chùa được Vương Phủ Thị Nội - Lương Thị Ngọc Vinh (vợ Tây Định Vương Trịnh Tạc) cùng chị gái là Lương Thị Ngọc Phú góp tiền xây dựng lại. Đến thời Nguyễn, chùa được Thiền sư Thiềm Quang, quê Thiêm Lộc, nay là xã Yên Chính (Ý Yên) về tu hành và di chuyển ngôi chùa từ trên đỉnh núi xuống phía nam sườn núi Chương Sơn như hiện nay. Đình - Chùa Ngô Xá là nơi thể hiện sự dung hợp tín ngưỡng tôn giáo của người Việt thông qua việc thờ tự: Thiên thần, nhiên thần, nhân thần và thờ Phật; trong đó, Chùa Ngô Xá ngoài thờ Phật còn phối thờ vị Nữ thần, hiệu là Sơn Trương Thần Nữ, đình thờ các vị Thần núi trong truyền thuyết. Đình - Chùa Ngô Xá được xây dựng trên khu đất rộng 1.400m2. Bố cục tổng thể công trình từ ngoài vào trong là các hạng mục: Tam quan, nghi môn, sân, nhà tổ, phủ Mẫu cùng công trình kiến trúc trung tâm. Tòa tiền đường chùa được dựng vào triều Nguyễn, niên hiệu Duy Tân 3 (1909) mang dáng dấp kiểu chữ “Đinh” gồm: Bái đường 3 gian 2 chái, lợp ngói nam, trang trí họa tiết cánh sen; tam bảo 3 gian, xây dựng theo kiểu giao mái bắt vần. Tại nội tự Chùa Ngô Xá hiện còn lưu giữ được 4 tấm bia đá niên hiệu: Cảnh Trị 8 (1670), Cảnh Hưng 20 (1759), Cảnh Hưng 31 (1770), Gia Long 4 (1805). Đặc biệt, Tượng Phật A Di Đà hiện lưu giữ tại Chùa Ngô Xá là một trong 5 pho tượng có niên đại sớm nhất còn bảo tồn nguyên vẹn ở Bắc Bộ. Đây là sản phẩm nghệ thuật đại diện cho điêu khắc nhân dạng Phật giáo thời Lý. Tượng cao làm bằng chất liệu đá khối xám xanh, có khuôn mặt và dáng hình nam giới, tóc xoắn ốc; đầu và thân tượng ghép với nhau bằng mộng. Mình tượng thon thả, bụng mảnh dẹt, mặc pháp y xếp thành nhiều nếp, ngồi trong tư thế thiền định. Thân tượng liền khối với bệ, xung quanh chạm nổi sư tử miệng ngậm ngọc, đuôi chụm nâng hình lá đề. Bệ tượng hình đài sen, các lớp cánh to, nhỏ xen kẽ hài hoà. Trên mặt cánh sen chạm nổi hình đôi rồng chầu với các chi tiết hoa văn dày đặc được chạm đục tinh tế. Với những giá trị đặc biệt quý hiếm trên, năm 2013 Thủ tướng Chính phủ đã công nhận Bảo vật quốc gia cho tượng Phật Chùa Ngô Xá.

Chùa Ngô Xá, xã Yên Lợi (Ý Yên).

Thượng tọa Thích Giác Vũ, Trụ trì Chùa Ngô Xá cho biết: Không chỉ là một địa chỉ tâm linh mà ngôi chùa Ngô Xá còn là căn cứ hoạt động cách mạng trong các cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Những năm 1928-1929, Chùa Ngô Xá là một trong những cơ sở hoạt động của chi hội Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội ở huyện Phong Doanh (nay là huyện Ý Yên). Năm 1970, Chùa Ngô Xá là nơi chứa vũ khí của Huyện Đội Ý Yên, là nơi mở các lớp giáo dục tiểu học xã Yên Lợi. Với ý thức giữ gìn di sản văn hóa dân tộc, Ban quản lý di tích lịch sử - văn hóa xã thường xuyên phối hợp với các trường học trong và ngoài xã tổ chức lớp học ngoại khóa giới thiệu lịch sử hình thành di tích và các bảo vật, cổ vật liên quan. Hàng năm nhân dân trong xã đã tự nguyện đóng góp tiền của, ngày công lao động để giữ gìn cảnh quan, vệ sinh môi trường trong khuôn viên, nội tự các di tích. Từ năm 2013 đến nay, cụm di tích lịch sử - văn hoá Đình - Chùa Ngô Xá và Chùa Nề đã được trùng tu, xây dựng nhiều hạng mục như: Phủ Mẫu, nhà khách, hồ nước, tường bao, tam quan, nhà bia, nghi môn, làm đường lên phế tích Tháp Chương Sơn… với kinh phí tu bổ trị giá hàng tỷ đồng từ nguồn xã hội hóa. Đặc biệt, dự án Bảo quản, tu bổ, tôn tạo cụm di tích quốc gia Đình - Chùa Ngô Xá, Chùa Nề đã được các cấp thẩm quyền phê duyệt với tổng kinh phí 60 tỷ đồng. Đây sẽ là “cú hích” để xã Yên Lợi tiếp tục giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa tâm linh, qua đó đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng, tạo sức mạnh nội lực cho nhân dân trong công cuộc xây dựng quê hương phát triển./.

Bài và ảnh: Viết Dư