Siết chặt quản lý hoạt động khai thác cát

Mặc dù tỉnh đã không cấp phép khai thác cát tại các lòng sông mà chỉ cấp giấy phép cho các đơn vị khai thác cát ven biển và cửa Đáy ở Nghĩa Hưng, Giao Thủy nhưng theo báo cáo của các ngành chức năng, các địa phương, hoạt động khai thác cát đen trái phép vẫn thường xuyên xảy ra vào ban đêm, tại địa điểm phân chia ranh giới trên sông chưa rõ ràng giữa tỉnh ta và các tỉnh Thái Bình, Ninh Bình, Hà Nam.

Khai thác cát trên sông Ninh Cơ tại địa phận xã Trực Chính (Trực Ninh).

Từ đầu năm 2022 đến nay, thông qua công tác phối hợp, tăng cường kiểm tra liên ngành, Phòng Cảnh sát Môi trường (Công an tỉnh) và các ngành, các địa phương liên quan đã phát hiện, xử lý 79 vụ việc xử lý vi phạm pháp luật trong lĩnh vực môi trường, tài nguyên khoáng sản. Đáng kể, trong tháng 9-2022 xảy ra 1 vụ khai thác cát trái phép trên tuyến sông Hồng, đoạn qua địa bàn giáp ranh giữa huyện Xuân Trường và huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình ở mức độ vi phạm nghiêm trọng phải tiến hành khởi tố hình sự về tội “Vi phạm quy định về khai thác tài nguyên”. Theo Sở Tài nguyên và Môi trường (TN và MT), trong năm 2022, trên địa bàn tỉnh phát sinh tình trạng ở khu vực quy hoạch mỏ cát ven biển, cửa sông ven biển có phương tiện khai thác cát trái phép ngoài mỏ. Diễn biến phức tạp của tình trạng khai thác cát không phép không chỉ gây bức xúc trong nhân dân mà còn ảnh hưởng không nhỏ đến nguồn tài nguyên khoáng sản của địa phương. 

Bên cạnh đó, trong giai đoạn từ năm 2015 đến nay trên địa bàn tỉnh cũng đã cấp phép các giấy phép thăm dò cát sông và cát biển làm vật liệu san lấp mặt bằng. Tuy nhiên, các cơ sở khai thác cát trên địa bàn tỉnh thường áp dụng các phương thức khai thác cát truyền thống; công nghệ cũ và lạc hậu nên luôn tiềm ẩn sự cố dò rỉ dầu mỡ ra môi trường nước mặt, tiếng ồn của máy nổ. Việc khai thác không tuân thủ thiết kế làm ảnh hưởng đến dòng chảy. Trong quá trình bốc xúc, tập kết cát lên bãi chứa, vận chuyển cát chưa thực hiện tốt việc xử lý bụi, còn thường xuyên để cát bay, rơi vãi dọc đường; việc neo đậu tàu thuyền khai thác ở các khu vực gần bãi tập kết cát cũng đang gây ra khá nhiều bức xúc trong nhân dân.  

Công tác quản lý khai thác cát trên địa bàn tỉnh vẫn còn nhiều bất cập. Nguyên nhân được xác định một phần do địa phương chưa nghiêm túc thực hiện kiểm kê, đánh giá trữ lượng khoáng sản còn lại sau khai thác hằng năm tại các dự án khai thác cát, dẫn đến khó kiểm soát khối lượng thực tế của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, tính đến nay tỉnh có hàng trăm bến bãi tập kết, kinh doanh cát và các loại vật liệu xây dựng, điều này không những gây khó khăn cho công tác quản lý Nhà nước của cơ quan chức năng mà còn là điều kiện thuận lợi cho việc tập kết, mua bán, kinh doanh cát trái phép của chủ bến bãi. Hầu hết các bến bãi ở mép bờ sông nên chủ bến lợi dụng đêm tối, địa bàn giáp ranh, giấy phép khai thác được UBND các tỉnh lân cận cấp; lợi dụng ngày nghỉ, ngày lễ của các lực lượng chức năng để hoạt động khai thác cát trái phép. Ngoài ra, với nhu cầu sử dụng vật liệu xây dựng đang ngày càng gia tăng trên địa bàn tỉnh, cùng với việc khai thác tài nguyên cát mang lại giá trị kinh tế cao, hoạt động khai thác trong lĩnh vực này đã xuất hiện tình trạng khai thác không đúng thiết kế mỏ, khai thác ngoài phạm vi, ranh giới, vượt công suất, thời gian quy định, gây thất thoát tài nguyên khoáng sản.

Thực trạng này đặt ra yêu cầu cho các cấp chính quyền, ngành chức năng của tỉnh cần siết chặt công tác quản lý khai thác cát trên địa bàn tỉnh, đặc biệt là ngăn chặn khai thác cát trái phép. Sở TN và MT căn cứ trên cơ sở quy định pháp luật hiện hành, nhiệm vụ đã được ban hành và tình hình thực tế, yêu cầu các công ty được cấp phép khai thác cát phải chịu trách nhiệm tuyên truyền, nhắc nhở có biện pháp giám sát, theo dõi tàu thuyền được phép ra, vào khu vực mỏ; không được khai thác ngoài phạm vi khu vực mỏ đã được cấp phép. Nghiêm chỉnh chấp hành đăng ký phương tiện ra, vào mỏ phục vụ khai thác, vận chuyển cát; đăng ký kế hoạch khai thác với Sở TN và MT. Giám sát các phương tiện ra, vào khu vực mỏ cấp phép đảm bảo chỉ những phương tiện đã được đăng ký và có sự chấp thuận bằng văn bản của Sở TN và MT mới được phép ra, vào khu vực mỏ phục vụ khai thác, vận chuyển cát. Mọi sự thay đổi về quy trình công nghệ khai thác, phương thức khai thác, phương tiện khai thác, số lượng tàu khai thác phải được đăng ký bổ sung bằng văn bản và được Sở TN và MT chấp thuận mới được tổ chức thực hiện. Không được khai thác vượt quá công suất, vượt quá độ sâu cho phép. Trong quá trình khai thác yêu cầu phải lập và lưu giữ nhật ký khai thác; lập bản đồ hiện trạng, bản vẽ mặt cắt hiện trạng khu vực khai thác, thống kê, kiểm kê trữ lượng khoáng sản khai thác. Hoàn toàn chịu trách nhiệm về trật tự an ninh, an toàn đối với người và phương tiện của đơn vị, đảm bảo an toàn đê điều, môi trường trong quá trình khai thác, vận chuyển liên quan đến khu vực mỏ cấp phép. Trường hợp phát hiện có dấu hiệu ảnh hưởng hoặc qua phản ánh của người dân về sự cố môi trường, đê điều, hiện tượng sụt lún đường bờ phải dừng ngay mọi hoạt động khai thác và tổ chức khắc phục sự cố, đồng thời thông báo ngay với các cơ quan chức năng. Khi phát hiện hoạt động khai thác cát trái phép trong hoặc ngoài khu vực mỏ phải có trách nhiệm thông tin kịp thời đến chính quyền địa phương, lực lượng Bộ đội Biên phòng, Công an tỉnh, Sở TN và MT để phối hợp xử lý theo quy định. Duy trì, thực hiện thả phao báo hiệu các điểm khép góc, báo hiệu ranh giới mỏ đảm bảo đúng yêu cầu về số lượng, quy cách kỹ thuật của phao; kịp thời sửa chữa, thay thế các phao hỏng, trôi dạt... 

Thời gian tới, Sở TN và MT sẽ tiếp tục thực hiện đấu giá quyền khai thác khoáng sản theo đúng quy định của Luật Khoáng sản để tăng thu cho ngân sách Nhà nước; đồng thời tăng cường phối hợp với các ngành, các địa phương tiếp tục nâng cao hiệu quả thực hiện các biện pháp: Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật về TN và MT trong hoạt động khai thác khoáng sản đối với các mỏ cát được cấp phép trên địa bàn tỉnh, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm; tăng cường kiểm soát các bến bãi tập kết cát, kiểm tra nguồn gốc khoáng sản vì đây là khâu quan trọng để chặt đứt đường dây khai thác, tiêu thụ cát trái phép. Về lâu dài, khuyến khích và nghiên cứu để sớm có chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư sản xuất cát nhân tạo để thay thế dần cho cát khai thác tự nhiên./.

Bài và ảnh: Thanh Thúy