Nhà có niên đại khoảng trên dưới 200 năm còn lại rất ít. Đặc điểm: khuôn viên lớn - nhà trước - nhà ngan g- bếp - cổng phụ. Kiểu 2 mái lợp ngói nam. Kết cấu vì chính: con chồng kẻ chuyền, trốn cột hay dạng kèo cổ ngỗng, nội tự ngoại khách, quá giang... trên kết cấu được trang trí khá tinh vi, trau chuốt.
Nhà có niên đại từ 100 - 150 năm còn lại cũng không nhiều. Loại nhà này khuôn viên trung bình, lợp 2 mái ngói nam. Kết cấu vì chính đa dạng, loại nhà đủ cột, trốn cột, nội tự ngoại khách, quá giang, lọng tàn. Chi tiết kết cấu và cửa được chạm trổ đẹp.
Nhà có niên đại từ 50 - 100 năm còn lại khá nhiều (» 40%). Ở đây khuôn viên nhỏ bố trí theo hình thước thợ, 2 mái dốc, lợp ngói ta. Kết cấu vì chính trốn cột, quá giang, nội tự ngoại khách. Các chi tiết kết cấu, cửa được chạm trổ đơn giản, mức độ gia công đơn giản hơn.
Nhà xây dựng gần đây: Một số nhà xây dựng thời gian gần đây không còn nhiều và chịu ảnh hưởng phong cách kiến trúc Pháp (nhà có hiên tây). Tổ chức không gian, kết cấu theo thức kiến trúc truyền thống. Loại nhà này có niên đại và nguồn gốc khác nhau (do dân tự xây, mua lại hoặc được thuyên chuyển từ các tỉnh khác về như Thanh Hoá, Bắc Ninh, Nghệ An... tập trung vào những người có vai trò và địa vị xã hội cao.
Quy mô khuôn viên
Quy mô lớn: Diện tích trung bình khoảng trên 1.000m2, có đủ các thành phần cơ cấu chức năng: nhà hướng Nam; 1 nhà chính và nhiều nhà phụ (có thể là nhà để ở, nhà sản xuất phụ, bếp, kho, chuồng...), cổng, hàng rào, khu vệ sinh, sân vườn, ao. Cách tổ chức tổng mặt bằng các nếp theo kiểu chữ " môn".
Nhà phụ gồm nhiều nếp nhà với những chức năng thường được tổ chức riêng biệt. Diện tích sân vườn rộng bao quanh nhà. Ao là bộ phận thường gặp ở dạng nhà khuôn viên lớn được bố trí vòng quanh, bên cạnh hay trước nhà.
 |
| Ảnh minh họa/Internet. |
Quy mô trung bình: Chiếm tỷ lệ khá lớn (từ 500m2-1.000m2); chức năng tựa như nhà khuôn viên lớn, không có ao. Bố cục các nếp nhà hình thước thợ ....
Nhà phụ có từ 1 đến 2 nếp nhà, được kết hợp với chức năng như bếp + kho + chăn nuôi. Sân vườn nhỏ hơn. Vườn bố trí phía trước hoặc sau nhà.
Quy mô nhỏ: Gồm: 1 nhà chính, 1 nhà phụ kết hợp chức năng bếp + kho + chăn nuôi. Sân, vườn nhỏ trước nhà; một số nhà không có vườn. Bố cục các nếp nhà hình thước thợ.
Phân loại theo dòng tộc
Nhà trưởng họ giàu có: Nhà chính - chức năng chủ yếu là tiếp khách và ở; chức năng thờ cúng được tách riêng gọi là nhà thờ họ.
Nhà thờ họ: có 3 gian, nằm phía sau chạy song song nhà chính, được gọi là tiền khách hậu tự (phía trước nhà chính tiếp khách, phía sau thờ cúng). Kiến trúc và trang trí tập trung vào nhà thờ khá tỉ mỉ, trong khi đó nhà chính trang trí có phần đơn giản hơn.
Nhà trưởng họ trung bình: Nhà kết hợp với thờ cúng. Nhà có quy mô trung bình vì thế gian thờ nằm ngay trong nhà chính.
Nhà trưởng họ nghèo: Nhà kết hợp với thờ cúng. Sơ đồ khuôn viên có dạng như nhà trưởng họ trung bình nhưng quy mô khuôn viên nhỏ hơn.
Nhà trong dòng tộc: loại nhà ở thuần tuý (không có nhà thờ họ) gồm:
Loại giàu có: Địa chủ, phú nông.
Loại trung bình: Trung nông.
Loại nghèo: Bần nông.
Xưa kia, nhà bần cố nông, chỉ là ngôi nhà tre 3 gian lợp rơm rạ hay cỏ tranh. Tấm phản gỗ kê ở gian giữa trước bàn thờ. Giường, chõng tre đủ để làm nơi nằm cho chồng con cái. Cửa tre đan chống lên ban ngày ở gian giữa đủ để ra vào và đưa ánh sáng vào chiều sau của gian nhà hẹp, nên tuy nghèo những điều kiện vệ sinh lại khá vì mái rơm chống nóng, tường trát bùn rơm chắn hơi nóng từ sân hắt vào.
Nhà trung nông, rộng và đẹp hơn, có 3 hay 5 gian, 2 chái, kết cấu vì kèo suốt giá chiêng. Loại vì kèo này khá phổ biến có 4 - 6 chân cột. Sự xếp đặt trong các gian nhà hầu như đã tạo nên một nền nếp. Ba gian giữa đặt bàn thờ, nơi tiếp khách của ông chủ đồng thời cũng là nơi ngủ của đàn ông. Loại nhà trung nông còn lại đến nay khá nhiều.
Theo: Địa chí Nam Định
