Khoa cử Việt Nam thời phong kiến, từ khoa thi năm 1075 đến khoa thi năm 1919 có 2898 vị đỗ đại khoa. Tỉnh Nam Định có 83 vị đỗ đại khoa: 5 Trạng nguyên, 1 Bảng nhãn, 2 Thám hoa, 1 Đình nguyên, 1 đỗ khoa thi Thái học sinh, 13 Hoàng giáp và 43 Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân (Tiến sĩ), 1 người đỗ khoa Minh kinh và 16 Phó bảng.
Thời Lý: theo tư liệu ghi chép trong phần Biệt lục và Bổ di của Các nhà khoa bảng Việt Nam, Nam Định có Vương Văn Hiệu người huyện Thượng Hiền, đỗ Đệ nhất giáp khoa thi Thái học sinh năm Mậu Thìn, niên hiệu Trinh Khánh thứ 3, đời Lý Huệ Hoàng. Theo chú thích của Ngô Đức Thọ trong Các nhà khoa bảng Việt Nam, Lý Huệ Hoàng có thể hiểu là Lý Huệ Tông (1211 - 1224), nhưng triều vua này không có niên hiệu Trinh Khánh mà năm Mậu Thìn (1208) lại thuộc về triều Lý Cao Tông (1176 - 1210). Triều vua này có niên hiệu Trinh Phù mà không có niên hiệu Trinh Khánh. Vì có sự thiếu nhất trí như vậy, chưa có cứ liệu để xác minh cho nên chỉ có thể ghi lại theo mục Biệt lục của Đỉnh khiết Đại Việt lịch triều Đăng khoa lục để tham khảo.
Thời Trần: khoa bảng Nam Định đời Trần với người mở đầu là Nguyễn Hiền - vị Trạng nguyên đầu tiên và nhỏ tuổi nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam. Triều Trần tổ chức 12 khoa thi, lấy đỗ 45 người, trong đó có 9 Trạng nguyên, 5 Bảng nhãn và 7 Thám hoa. Nam Định có 3 người đỗ trong đó có 2 Trạng nguyên (Nguyễn Hiền và Đào Sư Tích) và 1 Bảng nhãn (Trần Đạo Tái)
 |
| Đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Hiền thôn Dương A, xã Nam Thắng, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định |
Thời Lê sơ (1428 - 1527): trải 100 năm, 9 đời vua, nhà Lê đã tổ chức 31 khoa thi Hội, lấy đỗ 1008 vị, trong đó có 21 vị Trạng nguyên, 21 vị Bảng nhãn, 21 vị Thám hoa và 945 vị Hoàng giáp và Tiến sĩ. Tỉnh Nam Định có 22 người đỗ, cụ thể là:
+ 2 Trạng nguyên là Lương Thế Vinh và Vũ Tuấn Chiêu. Đây là hai trong những gương mặt tiêu biểu của văn hoá Việt Nam thời Lê sơ.
+ 1 Thám hoa: Trần Bích Hoành người xã Vân Cát, huyện Thiên Bản nay thôn Vân Cát, xã Kim Thái, huyện Vụ Bản. 27 tuổi đỗ Đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ đệ tam danh khoa Mậu Tuất niên hiệu Hồng Đức 9 (1478) đời Lê Thánh Tông. Làm quan đến chức Đông các. Ông là học trò của Lương Thế Vinh.
+ 1 người đỗ khoa Minh Kinh năm 1429 là Vũ Vĩnh Trinh, người huyện Thiên Bản nay thuộc Vụ Bản. Làm quan đến chức Hàn lâm viện Đại học sĩ, quyền Lễ bộ Hữu thị lang, kiêm Bí thư giám Tri Kinh diên sự.
+ 9 Hoàng giáp:
- 3 người huyện Vụ Bản: Vũ Duy Thiện, người Xã An Cự, đỗ khoa thi năm 1478. Từng đi sứ nhà Minh, làm đến Hiến sát sứ, Nhập thị Kinh diên; Phạm Hùng, người xã Đường Sơn đỗ năm 1481, làm quan đến chức Hình bộ Hữu thị lang và Trần Kỳ, người xã An Thái, đỗ khoa thi 1487, giữ chức Hàn lâm Đông các Hiệu thư.
- 4 người huyện Ý Yên: Thượng thư Đinh Trung Thuần người xã Phùng Xá nay thuộc xã Yên Khánh đỗ khoa thi năm 1487 năm 25 tuổi; Vũ Triệt Võ, người xã Đào Lãng nay thuộc xã Yên Đông, đỗ khoa thi năm 1487, làm quan đến chức Hình bộ Tả thị lang; Phó Đô ngự sử Phạm Bảo, người thôn Hoàng Xá nay là thôn Phạm Xá, xã Yên Nhân, đỗ khoa thi năm 1487; Nguyễn Tử Đô người xã Yên Trung, đỗ khoa thi năm 1499. Làm quan Phó Đô ngự sử, đến năm 55 tuổi, ông cáo quan về theo nghề chài lưới.
- Phạm Khắc Thận người xã Cổ Trung, huyện Nam Chân nay thuộc huyện Nam Trực, 53 tuổi đỗ khoa thi năm 1493. Được bổ chức Hàn lâm hiệu lý, từng đi sứ sang nhà Minh cầu phong. Sau được chức Thượng thư, tước bá.
- Trần Xuân Vinh người xã Năng Lự, huyện Mỹ Lộc nay thuộc thành phố Nam Định, đỗ khoa thi năm 1499, làm quan Đô cấp sự trung.
+ 9 Tiến sĩ:
- 3 người huyện Ý Yên: Nguyễn Địch đỗ khoa thi năm 1442, làm đến chức Tả thị lang; Đỗ Hựu người xã Đại Nhiễm, đỗ khoa thi năm 1478; Phạm Đạo Phú, người xã Hoàng Xá nay thuộc xã Yên Nhân, đỗ khoa thi năm 1490, giữ chức Hàn lâm viện Hiệu thảo, Hình bộ Tả thị lang.
- 2 người huyện Nam Trực: Vũ Kiệt người xã Sa Lung nay là thôn Sa Lung, xã Đồng Sơn, đỗ khoa thi năm 1478, làm quan Cấp sự trung; Vũ Đoan, người xã Đồng Lư nay thuộc xã Nam Chấn, đỗ khoa thi năm 1523. Làm quan Thượng thư dưới thời nhà Mạc.
- 2 người huyện Xuân Trường: Phạm Tráng người xã Dũng Nhuệ đỗ khoa thi năm 1502, Lại bộ Hữu thị lang; Nguyễn Ý, người xã Thư Nhi, đỗ khoa thi năm 1511.
- Đinh Thao Ngọc người xã Hải Lộ nay thuộc huyện Hải Hậu, đỗ khoa thi năm 1508, làm quan Giám sát Ngự sử.
- Bùi Tân người xã Kim Bảng nay thuộc xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, đỗ khoa thi năm 1502. Làm quan đến Tổng binh sứ ty, Hình bộ Hữu thị lang.
Có những khoa thi có nhiều người Nam Định cùng đỗ.
Khoa thi năm 1478 có 4 người cùng đỗ, trong đó có 2 người đỗ Hoàng giáp và 2 người đỗ Tiến sĩ.
Khoa thi năm 1487 lấy đỗ 30 Hoàng giáp, thì Nam Định có 4 người, trong đó có 3 người huyện Ý Yên (Đinh Trung Thuần, Vũ Triệt Võ và Phạm Bảo) và 1 người huyện Vụ Bản. Đây là khoa thi đem lại niềm tự hào cho vùng đất Ý Yên.
Khoa thi năm 1499 có 2/24 người đỗ Hoàng giáp
Khoa thi năm 1502 có 2 người cùng đỗ Tiến sĩ.
(còn nữa)
Theo: Địa chí Nam Định
[links()]
