Về Nam Định những ngày đầu xuân là về với mảnh đất địa linh, giàu truyền thống văn hóa, có nhiều lễ hội gắn với các di tích lịch sử văn hóa. Nét độc đáo của lễ hội mùa xuân trên vùng đất Thiên Trường xưa, Nam Định nay không chỉ đơn thuần mang yếu tố tín ngưỡng mà còn là hình thức sinh hoạt văn hóa tinh thần của người dân và cộng đồng, thể hiện đạo lý tôn kính tổ tiên, tưởng nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc đã có công xây dựng, bảo vệ quê hương đất nước cũng như những bậc tiền nhân đã truyền nghề, mang lại đời sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. Theo thống kê, toàn tỉnh có hơn 100 lễ hội mùa xuân được tổ chức từ tháng giêng đến tháng ba âm lịch hằng năm, tập trung ở các huyện Nam Trực, Mỹ Lộc, Nghĩa Hưng, Vụ Bản, Ý Yên và Hải Hậu. Nhiều lễ hội mùa xuân được tổ chức với quy mô lớn như: Lễ Khai ấn Đền Trần (TP Nam Định), lễ hội Phủ Dầy (Vụ Bản), lễ hội chùa Lương (Hải Hậu), lễ hội hoa làng Vị Khê (Nam Trực), lễ hội làng Ngọc Tiên (Xuân Trường)… Chợ Viềng xuân năm mở một phiên vào mùng Tám tháng Giêng tại Nam Trực và Vụ Bản với những sắc thái văn hoá độc đáo là “địa chỉ” du xuân của nhân dân vùng đất Nam Sơn Hạ, nay đã thu hút đông đảo nhân dân trong cả nước và du khách quốc tế về chơi chợ. Các sản phẩm được đem ra mua bán tại đây chủ yếu là cây cảnh, các nông cụ phục vụ sản xuất nông nghiệp, đồ cổ, các sản phẩm đúc đồng, mỹ nghệ, mây tre đan… Người bán ai cũng muốn bán được sản phẩm và khách chơi chợ, ai cũng muốn mua một thứ gì đó. Với ý nghĩa bán lấy may, mua lấy may nên ở chợ Viềng người bán không nói thách, người mua cũng không mặc cả, nếu “băn khoăn” về giá cả thì sẽ mất đi ý nghĩa linh thiêng. Có thể nói, ngoài đặc sản “Thịt bò thui”, phiên chợ Viềng Xuân thực sự trở thành ngày hội giao lưu của các sản phẩm hàng hoá. Bên cạnh những giá trị kinh tế, chợ Viềng Xuân là nét đẹp văn hoá đầy giá trị nhân văn về đời sống tinh thần, tâm linh của cư dân nông nghiệp. Du xuân trên đất Nam Định, du khách không chỉ tỏ đạo “uống nước nhớ nguồn” đến 14 vị vua triều Trần, Đức Thánh Trần Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn, Không Lộ Thiền Sư, Mẫu Liễu Hạnh…, mà còn được tham quan các di tích lịch sử văn hoá và cầu tài lộc, may mắn. Lễ Khai ấn đầu Xuân tại Đền Trần ngày càng được tổ chức với quy mô lớn, số lượng du khách ngày càng đông. Qua hơn 10 năm tổ chức, Lễ Khai ấn đã thực hiện đúng mục đích, ý nghĩa nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị văn hoá, giáo dục truyền thống yêu nước chống giặc ngoại xâm của cha ông ta thời Trần; thu hút và quảng bá nét đẹp văn hoá của quê hương Nam Định đối với khách trong nước và quốc tế.
 |
| Rước trong lễ hội làng Thạch Bàn, xã Hồng Quang (Nam Trực). |
Lễ hội mùa xuân trên vùng đất Nam Định không chỉ “bề thế” về quy mô mà còn đa dạng về phương thức tổ chức, trong đó có nhiều lễ hội gắn với di sản làng nghề tự bao đời nay. Làng Vị Khê, xã Điền Xá (Nam Trực) được coi là vùng đất tổ của nghề trồng hoa cây cảnh. Hằng năm, từ ngày 12 đến 16 tháng Giêng, tại ngôi đình thờ thành hoàng và ông tổ làng nghề Vị Khê lại tưng bừng diễn ra lễ hội hoa - cây cảnh, thu hút đông đảo các nghệ nhân và du khách gần xa đến tham dự. Đây là lễ hội mang sắc thái văn hóa truyền thống của làng nghề có bề dày lịch sử 800 năm, để tưởng nhớ, tôn vinh công lao của ông tổ nghề Tô Trung Tự - người đã truyền dạy nghề trồng hoa cây cảnh cho dân địa phương làm kế sinh nghiệp lâu dài. Trong lễ hội, phần lễ gồm các nghi lễ: tế nam quan, tế nữ quan, rước hoa, cây cảnh tiêu biểu về đình làng, dâng hương ông tổ làng nghề. Phần hội gồm các hoạt động: trưng bày những loài hoa quý, những cây cảnh độc đáo, biểu diễn văn nghệ và các trò chơi dân gian như: cờ người, cờ tướng, tổ tôm điếm, chọi gà, kéo co… Với nhiều hoạt động đặc sắc mang sắc thái đặc trưng của làng nghề, lễ hội hoa cây cảnh Vị Khê không chỉ khơi dậy đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” mà còn là nơi trực tiếp giao lưu, trao đổi kinh nghiệm với các nghệ nhân, tạo cơ hội cho những người yêu thích nghệ thuật cây cảnh đem tác phẩm của mình giới thiệu đến du khách, góp phần hình thành nên một nét đẹp văn hóa, thúc đẩy kinh tế sinh vật cảnh phát triển. Tại làng nghề Ninh Xá, Yên Ninh (Ý Yên), lễ hội xuân được tổ chức vào ngày mùng 6 tháng ba âm lịch hằng năm, nhằm tưởng nhớ các vị tổ nghề và các bậc danh nhân có công khai ấp, lập thôn, động viên các thế hệ con cháu giữ vững và phát huy làng nghề truyền thống, xây dựng bộ mặt nông thôn ngày càng khởi sắc. Nét độc đáo của lễ hội làng nghề Ninh Xá là nghi thức “Kéo lửa Khai hội”. Sau hồi trống trang trọng, một vị cao niên phát lệnh cho trai làng, kéo lạt giang cọ vào thanh xoan ngâm, tạo nhiệt. Nhiệt truyền rồi làm cháy bùi nhùi rơm khô. Cụ già lấy ngọn lửa vừa phát sinh thắp hương cho cả làng làm lễ dâng hương. Sau đó chuyển bát hương lên kiệu rước với ý nghĩa thành tâm tưởng nhớ đến sáng kiến tạo ra lửa của cụ tổ nghề Ninh Hữu Hưng, thuở xa xưa, giúp Vua Đinh, Vua Lê nuôi quân, đánh giặc, dẹp loạn. Còn lễ hội truyền thống rối nước làng Bàn Thạch (còn gọi là làng Rạch) xã Hồng Quang (Nam Trực) cứ 5 năm mở hội một lần vào ngày 16 tháng Giêng âm lịch nhằm tưởng nhớ vị tổ nghề là thần hoàng làng Linh ứng Đại vương - người sáng lập ra nghệ thuật múa rối nước. Trong các ngày diễn ra lễ hội cũng là dịp để con cháu trong gia đình sum họp sau những ngày lao động vất vả, động viên nhau vươn lên trong cuộc sống; từ đó, nhân dân trong làng đều tham gia đóng góp kinh phí, vật chất và ngày công theo phương thức xã hội hoá trong việc tổ chức lễ hội. Tổ chức “Hội làng” để tôn vinh “Hội nghề” - đó là nét đẹp mang giá trị nhân văn sâu sắc trong lễ hội rối nước truyền thống làng Bàn Thạch theo nếp sống văn minh, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc. Đến với hội xuân trên đất Nam Định, du khách còn được hoà mình vào một số lễ hội làng với các trò chơi dân gian đặc sắc, độc đáo đặc trưng của từng vùng, miền, làng trong tỉnh như: lễ hội chùa Đại Bi (Nam Trực), lễ hội chùa Hải Anh (Hải Hậu), lễ hội đền Hạ Kỳ (Nghĩa Hưng), lễ hội làng An Nhân, làng Hồ Sen (Vụ Bản)... các trò chơi như chọi gà, đua thuyền, đấu vật, cờ người, thổi cơm thi, hội kéo chữ (Hoa trượng hội)… đã thực sự trở thành sinh hoạt văn hoá dân gian đậm đà bản sắc dân tộc của từng địa phương, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, động viên nhân dân hăng say lao động sản xuất, học tập, đáp ứng nhu cầu giải trí văn hoá lành mạnh cho người dân ở các vùng nông thôn. Hội chọn vật lễ là một trong những nét độc đáo tại các lễ hội mùa xuân ở tỉnh ta. Tiêu biểu là hội "Trư kiên bảo" (hội chọn lợn), "Kê kiên bảo" (Hội chọn gà) và hội chọn cá trong các lễ hội làng Thượng Linh, Côi Sơn, Quả Linh (Vụ Bản), Hữu Dụng, Làng Mụa (Ý Yên) và một số lễ hội làng ở các huyện Nghĩa Hưng, Mỹ Lộc... Nguồn gốc của hội chọn vật lễ gắn liền với tín ngưỡng phồn thực, với khát vọng cầu mưa, mùa màng bội thu. Tuỳ theo lệ của từng làng và lệ của từng kỳ lễ mà làng có những quy ước, quy định riêng. Rõ ràng, những nghi lễ chọn lợn, gà, cá đều mang dấu ấn tín ngưỡng văn hoá của cư dân nông nghiệp, có ý nghĩa nhân sinh sâu rộng, khuyến khích chăn nuôi, đẩy mạnh sản xuất. Ở một số lễ hội làng trong tỉnh còn có những trò chơi, diễn lại những sự tích gắn với nguồn gốc tên làng xa xưa, gắn với những giai đoạn lịch sử quan trọng của dân tộc như lễ hội làng An Lá, xã Nghĩa An (Nam Trực) diễn tích trò ăn lá; lễ hội Trần Quang Khải, thôn Cao Đài, xã Mỹ Thành (Mỹ Lộc) có tục yểm lá nhãn ăn thề, trò “thuyền chài đuổi bắt Tàu - Ngô”, tưởng nhớ 3 lần đại thắng quân Nguyên - Mông của quân dân nhà Trần. Hay nét độc đáo của các trò chơi dân gian như bắt trạch trong chum, bịt mắt đánh trống, đẩy gậy tại lễ hội Đình Đá, xã Yên Cường; bắt trạch trong chum tại lễ hội đình Tống Xá, xã Yên Xá (Ý Yên)…
Nhìn chung, các lễ hội được tổ chức với quy mô lớn, trang trọng, tiết kiệm, văn minh, trở thành nét sinh hoạt văn hoá tín ngưỡng tâm linh, thu hút đông đảo nhân dân địa phương, du khách trong nước, quốc tế, tạo nên nét đẹp ngày xuân ở khắp các địa phương trong tỉnh./.
Bài và ảnh: Việt Thắng
