Tháng 8-2020, Đoàn Cải lương Nam Định (Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh) giới thiệu và công diễn thành công vở diễn mới “Oan tình Lệ Chi Viên” (tác giả kịch bản: Nguyễn Văn Thịnh, đạo diễn: NSND Hoàng Quỳnh Mai). Vở diễn được phóng tác từ vụ án Lệ Chi Viên (vụ án vườn vải) - một vụ án oan nổi tiếng thời Lê sơ cách đây 578 năm đã được sử sách ghi chép. Theo đánh giá của giới chuyên môn, vở cải lương “Oan tình Lệ Chi Viên” là tác phẩm nghệ thuật được đầu tư kỹ cả về nội dung, lời thoại lẫn âm thanh, ánh sáng, trang phục, đạo cụ và tạo ấn tượng cho người xem về cách tiếp cận kịch bản, dàn dựng nghệ thuật của tập thể diễn viên, nghệ sĩ, nhạc sĩ trong đoàn.
 |
| Các nhân vật Nguyễn Trãi, Nguyễn Thị Lộ do NSƯT Mạnh Tuyển và NSƯT Thanh Hằng đảm nhận. Ảnh: Do cơ sở cung cấp |
NSƯT Thanh Hằng, Phó Giám đốc Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh cho biết: Tiếp mạch đề tài về lịch sử vốn là sở trường của nghệ thuật cải lương Nam Định, vở diễn “Oan tình Lệ Chi Viên” đã khắc họa rõ nét hình ảnh danh nhân văn hóa Nguyễn Trãi và người vợ lẽ của ông là Lễ nghi học sĩ Nguyễn Thị Lộ. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Nguyễn Thị Lộ sinh năm 1400 tại làng Hải Hồ, tổng Thanh Triều, huyện Ngự Thiên, phủ Long Hưng (nay thuộc xã Tân Lễ, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình). Là người nổi tiếng xinh đẹp, tư chất thông minh, lại được cha cho đi học nên Nguyễn Thị Lộ thông hiểu kinh sách, có tài làm thơ. Trong một lần lên kinh thành Thăng Long bán chiếu, Nguyễn Thị Lộ đã gặp Đại thần Hành Khiển Nguyễn Trãi rồi trở thành vợ thứ của vị quan này. Bà được Vua Lê Thái Tông hết mực nể trọng vì tài sắc vẹn toàn; được vua phong Lễ nghi học sĩ (phụ trách dạy lễ nghĩa trong cung). Ngày 27-7 âm lịch năm Nhâm Tuất (1442), Vua Lê Thái Tông đi tuần ở miền Đông, duyệt quân ở thành Chí Linh. Nguyễn Trãi đón vua ngự ở Chùa Côn Sơn (nơi ở ẩn của Nguyễn Trãi). Ngày 4-8 âm lịch, vua về đến Lệ Chi Viên thuộc huyện Gia Định (nay thuộc xã Đại Lai, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh). Cùng đi với vua có Nguyễn Thị Lộ. Khi về đến Lệ Chi Viên, vua thức suốt đêm chuyện trò với Nguyễn Thị Lộ rồi đột ngột qua đời. Triều đình nhà Lê đã quy cho Nguyễn Thị Lộ tội giết vua. Ngày 16-8 âm lịch, triều đình thi hành án tru di tam tộc với Nguyễn Trãi. Ông và Nguyễn Thị Lộ cùng hơn 400 người trong gia tộc đều bị giết chết. Năm 1464, Vua Lê Thánh Tông chính thức ban chiếu minh oan cho Nguyễn Trãi, truy tặng ông tước Tán Trù bá; riêng với bà Nguyễn Thị Lộ, vua chỉ phê một câu “Bà Lễ nghi học sĩ không can dự vào tội giết vua”.
Trải qua hơn 5 thế kỷ, oan tình Lệ Chi Viên vẫn còn ám ảnh đối với hậu thế về cái chết oan của cả dòng tộc Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ. Nguyễn Thị Lộ trở thành cái cớ để bọn tham quan ô lại triều đình trút hận lên Nguyễn Trãi vì sự đố kỵ trong quan trường xã hội phong kiến. Bà phải được chiêu tuyết (giải oan) như mong mỏi của nhiều người và sự chiêu tuyết đó luôn được nhắc tới trong suốt chiều dài lịch sử, trở thành đề tài nóng được lựa chọn trên sân khấu nghệ thuật cải lương sau này. Là tác phẩm mang yếu tố nghệ thuật cao, dưới bàn tay đạo diễn dầy dặn kinh nghiệm của NSND Hoàng Quỳnh Mai kết hợp với ê kíp sáng tạo (âm nhạc: NSND Hoàng Anh Tú, họa sĩ: Hồng Phong, chỉ huy dàn nhạc: Thanh Tùng, âm thanh: Hoàng Kiềm, ánh sáng: Minh Đức, Văn Minh) vở cải lương “Oan tình Lệ Chi Viên” đã thu hút khán giả ngay từ những phút đầu. Nhân vật chính trong vở diễn là Nguyễn Thị Lộ do NSƯT Thanh Hằng trực tiếp đảm nhận là vai diễn khó bởi những phân cảnh đầu tiên diễn viên nhập vai là một người phụ nữ xinh đẹp, dịu hiền, có lòng bao dung ở tuổi 40, vừa có tài vừa có đức, toát lên sự thông minh, khéo léo qua từng cử chỉ trong lúc trò chuyện cùng chồng và Vua Lê Thái Tông; những phân cảnh sau là các cung bậc cảm xúc khác nhau: khi bịn rịn chia tay chồng về ở ẩn, khi xúc động qua từng giai thoại nhờ người em thân thiết chăm sóc chồng, khi đanh thép, sắc sảo đáp trả lại đám quan thái giám mưu mô, xảo quyệt…Với kinh nghiệm dày dạn trên sân khấu cùng giọng ca ngọt ngào, truyền cảm, NSƯT Thanh Hằng đã thể hiện xuất sắc vai diễn Nguyễn Thị Lộ qua các cung bậc cảm xúc của nhân vật, qua từng trường đoạn, ca cảnh trong vở diễn. NSƯT Mạnh Tuyển vai Nguyễn Trãi với lối diễn nội tâm, khả năng làm chủ sân khấu, ngôn ngữ hình thể tốt, giọng ca khỏe khoắn đã thể hiện được nhân cách tài hoa, nghĩa khí của vị quan Đại thần Hành Khiển triều Lê. Những nghệ sĩ, diễn viên đảm nhận các vai diễn phụ cũng thể hiện thành công các nhân vật có số phận trong vở diễn như: Phương Chi (vai Thị Anh), Lê Toàn (vai Nguyễn Liễu), Huyền Thương (vai Thị Mẫn), Phương Hoa (vai hầu gái Ba) hay các nghệ sĩ, diễn viên: Huy Phong (vai thái giám Lương Đăng), Xuân Dương (vai thái giám hoa súng), Du Huy (vai thái giám hoa dâm) cũng đã lột tả rõ nét những nhân vật phản diện với sự gian xảo, nham hiểm của quân gian thần, xu nịnh trong triều đình. Cùng với kinh nghiệm của các nghệ sĩ, diễn viên đi trước, vở diễn “Oan tình Lệ Chi Viên” còn có sự góp mặt của một số diễn viên trẻ năng động, đầy nhiệt huyết, luôn biết cách thể hiện mình; trong đó vai diễn đầu tay của diễn viên trẻ Minh Quang (vai Vua Lê Thái Tông) đã tạo được ấn tượng đối với người xem khi lột tả được tính cách, nét mặt, cử chỉ hành động của vị vua trẻ; đặc biệt là phân cảnh gần kết vở, khi vua quỳ xuống xin lỗi, bày tỏ sự ân hận, biết ơn đối với người từng dạy dỗ mình Nguyễn Thị Lộ - một biểu tượng cao quý của người phụ nữ hội tụ đầy đủ đức tính, phẩm chất chuẩn mực “công, dung, ngôn, hạnh” trong xã hội phong kiến xưa.
Đạo diễn, NSND Hoàng Quỳnh Mai cho biết: Phát huy thế mạnh của Đoàn Cải lương Nam Định với các mảng đề tài về lịch sử thành công và gây tiếng vang lớn như các vở: “Vua Thánh triều Lê”, “Vằng vặc Sao Khuê”, vở cải lương “Oan tình Lệ Chi Viên” và nhân vật lịch sử Nguyễn Trãi đã tạo ra những đột phá khi tiếp nhận nội dung đã cũ. Không giống như các tác phẩm nghệ thuật khác thường chủ yếu khắc họa hình ảnh Nguyễn Trãi, vở cải lương “Oan tình Lệ Chi Viên” tập trung làm sáng tỏ chân dung người thiếp yêu của ông là Nguyễn Thị Lộ - một nhân vật chưa được nhắc đến nhiều trong lịch sử Việt Nam. Điều đó đã thôi thúc tập thể nghệ sĩ, diễn viên trong đoàn phải sáng tạo, tìm ra hướng đi riêng khi mang đến những góc nhìn mới về nhân vật Nguyễn Thị Lộ. Bàn đến những nhân vật tài hoa trong lịch sử, vở diễn là tác phẩm nghệ thuật thắm đượm màu sắc trữ tình, điều đó được thể hiện qua nỗi nhớ nhung của Nguyễn Thị Lộ gửi chồng phương xa, hòa quyện trong những vần thơ của Nguyễn Trãi dành tặng người thương “Hé cửa đêm chờ hương quế lọt/ Quét hiên ngày lệ bóng hoa tan” và còn lưu luyến trong chính bối cảnh, không gian của vở diễn. Theo dõi “Oan tình Lệ Chi Viên” người xem vô cùng ấn tượng bởi những biến hóa tài tình trong cách sử dụng đạo cụ sân khấu, đó là hình ảnh chiếc chiếu cói. Ít ai ngờ rằng một vật dụng rất đỗi bình dị, thuần Việt như vậy lại có thể mang đến những không gian nghệ thuật cách điệu giàu cảm xúc đến vậy trong từng cảnh diễn. Có những lúc chiếu cói làm nổi bật được màu đen hắc ám của quyền lực, lúc lại trở thành không gian thơ mộng của Lệ Chi Viên, lúc đầy ám ảnh tang thương khi diễn tả nỗi oan thấu trời… Nhìn chung, thành công của vở diễn là sự ăn ý, hài hoà giữa nội dung và hình thức biểu hiện, sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa các yếu tố nghệ thuật từ xử lý tiết tấu, tình huống kịch đến sự công phu của khâu thiết kế mỹ thuật, dàn diễn viên nhập vai tạo hiệu ứng sân khấu cho các cảnh diễn.
Vở diễn “Oan tình Lệ Chi Viên” về đề tài lịch sử Việt Nam với những chi tiết được khai thác từ những góc khuất trong cuộc đời của Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ, đến nay vẫn mang hơi thở của thời đại. Với quan điểm “mượn chuyện của người xưa để nói những vấn đề của hôm nay”, thông điệp mà vở diễn đem đến cho người xem là ca ngợi phẩm chất cao đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam hết lòng vì gia đình, đóng góp nhiều công sức cho sự phồn vinh của dân tộc. Vở diễn hiện được công diễn thường xuyên phục vụ đông đảo khán giả tại rạp Bình Minh (thành phố Nam Định) và các trường THCS, THPT trên địa bàn tỉnh, góp một cách giáo dục truyền thống lịch sử trong các tiết học ngoại khóa cho học sinh. Vở cải lương “Oan tình Lệ Chi Viên” sẽ là tác phẩm nghệ thuật được Đoàn Cải lương Nam Định (Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh) cân nhắc lựa chọn để tham dự Cuộc thi sân khấu Cải lương toàn quốc trong thời gian tới./.
Khánh Dũng
