Những di tích ở Kinh thành Thăng Long còn lại là những báu vật từ ngàn xưa của các bậc tiền bối trao lại. 82 tấm bia đá ở Văn Miếu ghi khắc tên tuổi các vị tiến sỹ qua các thời phong kiến thực sự là những báu vật của dân tộc, đã được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thế giới.
 |
Từ năm 1442 bắt đầu khoa Đại Bảo thứ 3 đời Thái Tổ nhà Lê đến đời Lê Hiển Tông (1778) tổng cộng 336 năm, trong "Đăng khoa lục" có ghi 116 khoa chính, đáng lẽ mỗi khoa có dựng một tấm bia, tất cả là 116 tấm. Năm 1484 triều Lê Thánh Tông mới cho dựng bia của 10 khoa thi tiến sỹ, từ khoa đầu nhà Lê (1442) cho đến khoa thi năm 1484. Đây là 10 tấm bia tiến sỹ đầu tiên của Văn Miếu. Từ đó trở đi các vị vua kế tiếp, sau mỗi khoa thi đều có dựng bia, nhưng qua nhiều cuộc đổi thay của lịch sử, nhiều tấm bia đã bị huỷ hoại, hoặc có khoa không dựng bia. Cho đến đầu thời Tây Sơn chỉ có 83 tấm và hiện nay còn giữ được 82 tấm.
Trong Văn Miếu - Quốc Tử Giám ở Hà Nội, các tấm bia đều được khắc trên phiến đá màu xanh, kích thước không đều nhau, chạm khắc hoa văn tinh xảo. Bia được đặt trên lưng rùa, một trong "tứ linh" thể hiện sự tôn trọng hiền tài và trường tồn. Việc dựng bia tiến sỹ trong Văn Miếu - Quốc Tử Giám là ý tưởng của vua Lê Thánh Tông, vị vua học rộng tài cao, luôn coi trọng và chăm lo bồi dưỡng hiền tài cho đất nước. Tấm bia đầu tiên được dựng vào năm 1484 và tấm bia cuối cùng được dựng vào năm 1779. Thời nhà Nguyễn, kinh đô được di dời từ Thăng Long về Phú Xuân (Huế) nên bia tiến sỹ lại được dựng ở Văn Miếu Huế. Ngoài 82 bia ở Văn Miếu Hà Nội, còn có 32 tấm bia ở Văn Miếu Huế.
Trên những tấm bia ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám, thế hệ hôm nay còn gặp những tên tuổi các nhà bác học, nhà văn, nhà sử học nổi tiếng như Lê Văn Hưu, Chu Văn An, Lê Quý Đôn, Lương Thế Vinh, Ngô Sỹ Liên, Ngô Thì Nhậm.... Cũng tại đây, các nhà sử học có thể tìm thấy một cách chính xác quê quán, danh tính của những tên tuổi gắn bó với lịch sử dân tộc. Các nhà địa lý cũng có thể đến đây tra cứu những địa danh cũ có liên quan tới địa danh hiện tại. Các nhà nghiên cứu triết học có thể tìm thêm chứng cứ về nho học Việt Nam qua các thời kỳ. Các nhà nghiên cứu mỹ thuật và các nghệ sỹ tạo hình có thể tìm ra tinh hoa của nghệ thuật dân tộc thông qua hình dạng bia, rùa đá, hoa văn...
Mỗi tấm bia tiến sỹ ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám thực sự là một tác phẩm nghệ thuật rất giá trị. Đồng thời, những bài ký khắc trên bia đều là những áng thơ văn không chỉ có giá trị nghệ thuật đặc sắc mà còn phản ánh giá trị tư tưởng của mỗi thời đại...
Văn Sưu
