Gìn giữ và phát huy giá trị nghệ thuật chèo truyền thống

Huyện Ý Yên được xem là “đất chèo" có tiếng hàng trăm năm với các làng chèo ở Yên Phong, Yên Trị, Yên Chính, Yên Thọ, Yên Cường… có nhiều gia đình “cha truyền con nối". Tuy hiện nay có nhiều loại hình giải trí hiện đại thu hút người dân và lấn át một số loại hình nghệ thuật giải trí truyền thống nhưng nhiều năm qua, các thành viên câu lạc bộ (CLB) sân khấu chèo trong huyện đã nỗ lực gìn giữ, khôi phục những gánh chèo cổ, góp phần gìn giữ, phát huy giá trị văn hoá truyền thống của quê hương.

Các thành viên Câu lạc bộ sân khấu chèo huyện Ý Yên thường xuyên tập luyện để mang những làn điệu chèo phục vụ nhân dân.

Chúng tôi tìm về xã Yên Phong gặp các thành viên CLB sân khấu chèo huyện Ý Yên, cảm nhận tình yêu sâu sắc của các thành viên dành cho nghệ thuật chèo. Với ước mơ gìn giữ, phát huy, bảo tồn di sản quý báu mà cha ông để lại, năm 2003, CLB sân khấu chèo huyện Ý Yên được thành lập với gần 20 thành viên ở các xã: Yên Phong, Yên Trị, Yên Chính, thị trấn Lâm... Những thành viên tham gia CLB đều là những người có niềm đam mê hát chèo, gắn bó với những gánh chèo từ khi còn nhỏ. Giờ đây, những người nghệ sĩ mái tóc đã bạc trắng, da lấm tấm đồi mồi nhưng vẫn nhớ như in từng làn điệu chèo, vẫn biểu diễn những làn điệu chèo duyên dáng, mượt mà. Bà Nguyễn Thị Lý, làng Tống Xá, thị trấn Lâm, hiện đã gần 70 tuổi nhưng giọng hát chèo của bà vẫn ngọt ngào, mượt mà, đằm thắm. Ông Trần Thanh Xuân là nhạc công đa tài của CLB có khả năng chơi đàn nhị, đàn tam thập lục, đàn nguyệt, hát văn, dù gần 80 tuổi nhưng vẫn cùng CLB biểu diễn ở nhiều lễ hội, sự kiện. Ông Trần Xuân Đề, thôn Bồng Quỹ, xã Yên Phong từ nhỏ đã theo gánh hát chèo của gia đình đi biểu diễn khắp nơi, sử dụng thành thạo các loại nhạc cụ từ các loại đàn nhị, đàn tam, đàn nguyệt, đàn bầu đến các loại tiêu, sáo, trống con… Ở tuổi 79, ông Đề vẫn tích cực tham gia sinh hoạt, tập luyện với các thành viên trong CLB và truyền nghề cho thế hệ trẻ.

Chủ nhiệm CLB, ông Trần Quang Lộc ở xã Yên Phong được coi là người "giữ lửa", truyền tải đam mê, giữ cho những đêm diễn của CLB chèo luôn sáng đèn. Ông Lộc sinh ra trong gia đình có truyền thống hát chèo nên từ khi còn nhỏ, những làn điệu chèo đã luôn in sâu tâm trí ông. Ngoài khả năng viết kịch bản cho các vở chèo, ông Lộc còn là một diễn viên chèo xuất sắc, luôn sắm vai kép chính trong các vở diễn, được người yêu chèo gần, xa biết đến. Gần 50 năm gắn bó với nghệ thuật chèo, ông đã sở hữu gia tài gần 100 vở và tiểu phẩm chèo đủ các thể loại; giành nhiều giải thưởng trên cả 3 vai trò: tác giả kịch bản, diễn viên xuất sắc, đạo diễn ở các kỳ liên hoan, hội diễn nghệ thuật không chuyên toàn quốc và khu vực. Mỗi dịp đi diễn trong huyện, nơi nào có người biết hát chèo, ông đều vận động họ tham gia vào CLB. Từ khi thành lập đến nay, các thành viên CLB tích cực tập luyện, mang tiếng hát chèo phục vụ, nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân quanh vùng; tham gia biểu diễn tại nhiều hội diễn do địa phương và tỉnh tổ chức; biểu diễn trong các lễ hội truyền thống của huyện, lễ hội của làng, xóm, dịp thanh minh, lễ mừng thọ… Ngoài ra CLB còn nhận lời mời biểu diễn ở các tỉnh, thành phố: Hà Nội, Thái Bình, Hải Phòng, Thanh Hoá… Hầu hết kinh phí hoạt động, mua sắm đạo cụ, trang phục đều do các thành viên tự đóng góp, chuẩn bị.

Để CLB hoạt động hiệu quả, đáp ứng yêu cầu khán giả, ông Lộc luôn nỗ lực sáng tạo để kịch bản hàng năm không trùng lặp, luôn tạo điểm mới cho các tiết mục. Cùng với việc tái hiện các trích đoạn chèo cổ, ông Lộc cùng các thành viên trong CLB còn tự biên, tự diễn các tiểu phẩm, trích đoạn ca ngợi Đảng, Bác Hồ kính yêu, sự phát triển của quê hương; đời sống kinh tế - xã hội; phục vụ các nhiệm vụ chính trị của địa phương… Năm 2019, dịp huyện Ý Yên được công nhận huyện đạt chuẩn nông thôn mới, CLB biểu diễn hoạt cảnh chèo “Đường xuân" do ông viết, dàn dựng, nội dung phản ánh niềm vui, sự hân hoan của bà con nhân dân khi bộ mặt làng quê được “thay da đổi thịt" từ tinh thần tự nguyện “hiến đất, làm đường" của mỗi người dân, gia đình; diễn ca “Lịch sử huyện Ý Yên" thời lượng 15 phút, do 30 diễn viên tham gia biểu diễn, khắc hoạ lại lịch sử từ khi khai thiên lập địa đến khi huyện phát triển, được công nhận huyện nông thôn mới, cuộc sống người dân ngày càng thay đổi… Mỗi khi đến lễ hội truyền thống làng nghề đúc đồng Tống Xá (Ý Yên), CLB lại biểu diễn các trích đoạn khác nhau với các chủ đề như: “Đức Thánh tổ truyền nghề", “Lịch sử 900 năm Đức Thánh Minh Không về Tống Xá", “Hậu duệ dân thôn Tống Xá nghề đúc đồng"… Các tiết mục biểu diễn của CLB luôn thu hút đông đảo nhân dân đón xem, cổ vũ, tạo động lực để các thành viên tiếp tục mang những làn điệu chèo thấm sâu vào đời sống nhân dân, có sức lan toả trong cộng đồng.

Bên cạnh các thành viên nòng cốt, CLB cũng thu hút, vận động các thành viên ở nhiều độ tuổi khác nhau trong huyện có khả năng biểu diễn chèo đi phục vụ bà con khắp các địa phương. Các thành viên có thể là những người nông dân cả đời “một nắng hai sương" trên những cánh đồng, con nhà nòi có “gen" hát chèo, những giáo viên, học sinh các trường học trong huyện… Chỉ cần có khả năng biểu diễn, sử dụng nhạc cụ và có niềm đam mê, muốn thử sức với nghệ thuật chèo, CLB đều tạo điều kiện để mọi người có vai diễn phù hợp và tham gia biểu diễn, lan toả nghệ thuật chèo truyền thống đến công chúng. Ngoài thời gian đi biểu diễn, mỗi dịp nông nhàn, có thời gian rảnh, các thành viên lớn tuổi có kinh nghiệm lại truyền nghề cho các thành viên ít tuổi, trau chuốt lời ca, tiếng hát, điệu múa, chia sẻ cách sử dụng nhạc cụ…

Những buổi tập trực tiếp đã giúp thành viên trẻ hiểu thêm về nghệ thuật chèo truyền thống, phát huy khả năng biểu diễn sân khấu; nhiều học sinh được tiếp cận với chèo ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, góp phần gìn giữ, phát huy nghệ thuật chèo. Chị Bùi Thị Lan, thị trấn Lâm vốn là con nhà nòi, vừa biết hát chèo, vừa biết Ca trù từ khi còn nhỏ. Được trau chuốt lời ca, tiếng hát từ mẹ và qua các buổi tập luyện cùng thành viên CLB, chị có được nét riêng trong giọng hát của mình và hoàn thiện kỹ năng biểu diễn. Mặc dù hàng ngày đi làm ở công ty, nhưng khi có sự kiện, chị lại cùng CLB đi biểu diễn, mang tiếng hát của mình phục vụ bà con. Thầy giáo Nguyễn Mạnh Kỳ, Trường Tiểu học Yên Thắng có khả năng hát, diễn, múa các trích đoạn chèo cổ cũng như các tiết mục mới do CLB biên soạn. Ngoài tham gia biểu diễn cùng CLB tại các lễ hội, sự kiện, thầy Kỳ còn tham gia các hội diễn nghệ thuật quần chúng do địa phương và ngành Giáo dục tổ chức. Trong các hội diễn, chương trình văn nghệ của nhà trường, của ngành, thầy thường hướng dẫn học sinh biểu diễn các tiết mục chèo để các em tiếp cận với loại hình nghệ thuật truyền thống, lan toả nghệ thuật chèo trong và ngoài nhà trường, từ đó có ý thức giữ gìn và phát huy nghệ thuật chèo truyền thống của địa phương.

Hết mình trong từng vở diễn, từng làn điệu chèo, nhiều năm qua, các thành viên CLB sân khấu chèo Ý Yên vẫn miệt mài gìn giữ, phát huy nghệ thuật chèo, góp phần truyền lửa cho thế hệ mai sau, để nghệ thuật chèo luôn được lưu truyền và lan toả.

Bài và ảnh: Diệu Linh