Linh thiêng Quốc Giỗ Hùng Vương

Tháng ba, chúng ta cùng hành hương về với cội nguồn. Đền Hùng, lăng mộ Quốc Tổ lúc nào cũng ngát hương thơm, hoa trái nhưng vào mùa lễ hội “mồng mười tháng ba” thì Đền Hùng càng đông đúc hơn, tấp nập hơn. Trẻ dắt già, mẹ bồng con, cả những người Việt Nam sống ở nước ngoài, những giọng nói các vùng miền cả nước như đều có mặt, thành kính trở về đất Tổ thiêng liêng!

Lễ rước kiệu trong “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ”. Ảnh: baohaiquanvietnam.vn

Lắng sâu trong lòng người hành hương về nguồn cội là âm hưởng của câu ca xưa: “Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày giỗ Tổ mồng mười tháng Ba”. Trên thế giới, hiếm có nơi nào lại có một ngày giỗ Tổ như ở Việt Nam. Ngày giỗ Tổ Hùng Vương là biểu hiện cao đẹp nhất của đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, của tư tưởng đại đoàn kết và thống nhất dân tộc. Cách đây mấy nghìn năm, các Vua Hùng đã chọn nơi này làm Kinh đô của nước Văn Lang - Nhà nước đầu tiên trong lịch sử Việt Nam. Tục truyền rằng khi Vua Hùng tìm đất định đô thì một buổi chiều bỗng có đàn hạc trắng ước tới vài trăm con sà lượn trên cao. Chúng ríu rít gọi nhau, lượn vòng trên đầu đức vua, rồi hạ cánh xuống uống nước nơi ngã ba sông. Từ đó, đất này được gọi là Bạch Hạc. Đêm ấy, Vua Hùng nghỉ trên đất Nghĩa Lĩnh mộng thấy rồng vàng chở Vua bay lên, và bay về phương Nam... Vua liền đóng đô tại vùng đất này, đặt tên nước là Văn Lang, lấy hiệu là Hùng Vương.

Đứng ở nơi này, ta có thể nhìn ra cả một vùng đất trung du, núi rừng, sông nước mở ra trước mặt. Phía xa là ngã ba Việt Trì với những dãy đồi như một đàn rùa. Làng Hy Cương phía sau mang hình con phượng cặp thư. Phía phải là đồi Khang Phụ hình một vị tướng quân bắn nỏ. Làng Cổ  Tích bên chân núi, tọa lạc trên dải đất tựa như lưng một con tuấn mã. Dãy đồi từ Phú Lộc đến Thậm Thình giống như 99 con voi chầu về đất Tổ, xa hơn là dòng sông Thao nước đỏ phù sa…

Trên vùng đất thiêng này, mỗi ngọn núi, mỗi cánh rừng đều gắn liền với những dấu tích xa xưa của lịch sử nước nhà. Đã có tới hơn 200 truyền thuyết liên quan đến thời đại các Vua Hùng và các vị Tổ như Kinh Dương Vương, Lạc Long Quân, Âu Cơ… cùng với những đền đài, lăng tẩm của tổ tiên. Khách hành hương còn được đắm mình trong những truyền thuyết lịch sử đã được chứng minh bằng sông núi, đất nước mình. Truyền thuyết Con Rồng Cháu Tiên kể chuyện mẹ Âu Cơ sinh đàn con trong bọc trăm trứng, để luôn nhắc nhở người Việt có chung nguồn cội nên phải đoàn kết, yêu thương nhau. Câu chuyện Thánh Gióng (Phù Đổng Thiên Vương) lên 3 tuổi đã vươn mình thành người khổng lồ, ăn “bảy nong cơm, ba nong cà, uống một ngụm nước, cạn đà khúc sông”, rồi cầm roi sắt, nhổ tre đằng ngà, xông vào đánh tan quân xâm lược. Giặc tan, ngài đã phi ngựa lên núi Sóc Sơn, cởi áo giáp sắt để lại rồi bay lên trời. Nhà thơ Cao Bá Quát (1808-1855) khi đến đây đã để lại một đôi câu đối chữ Hán, tạm dịch như sau:

“Phá giặc còn hiềm ba tuổi muộn,
 Lên mây tầng chín hận chưa cao”.

Biết bao những câu chuyện cổ khác còn sống mãi trong lòng nhân dân như Sự tích Sơn Tinh Thủy Tinh, Bánh chưng bánh dày…

Sau ngày Cách mạng Tháng 8-1945 thành công, cụ Huỳnh Thúc Kháng đã thay mặt Chính phủ lên Đền Hùng làm lễ giỗ Tổ. Cụ Huỳnh đã trân trọng dâng lên Đức Quốc Tổ một tấm bản đồ Việt Nam và một thanh kiếm để thưa với các Vua Hùng rằng nước nhà đã được độc lập nhưng vẫn còn bị họa xâm lăng. Thế nên, cháu con cả nước quyết đồng lòng giữ gìn đất Việt - đất nước yêu dấu mà các Vua Hùng đã để lại.

Tại thềm Đền Giếng, ngày 19-9-1954, Bác Hồ đã nói chuyện với các chiến sĩ Đại đoàn 308 (Đại đoàn Quân Tiên phong) trước khi tiến về tiếp quản Thủ đô Hà Nội. Câu nói nổi tiếng của Người đã đi vào lịch sử của dân tộc: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước. Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”.

Năm 1963, Tổng Bí thư Lê Duẩn lên thăm Đền Hùng cũng đã căn dặn: “Là người Việt Nam ai mà không nhớ đến tổ tiên. Đồng bào khắp mọi miền rất thiết tha về thăm đất Tổ. Chúng ta phải xây dựng Đền Hùng, để từ Đền Hùng nhìn ra khắp cả nước, và cả nước nhìn về Đền Hùng”.

Năm 2000, tại Quốc lễ giỗ Tổ Hùng Vương, Chủ tịch Quốc hội Nông Đức Mạnh đã đọc diễn văn, có đoạn: “Về với đất Tổ, đứng trước bàn thờ các Vua Hùng, mỗi một chúng ta, ai cũng đều xúc động và tự hào hướng về cội nguồn dân tộc, thành kính tri ân, đúng như các thế hệ ông cha ta đã ghi thành câu đối ở Đền Hùng:

Lăng tẩm tự năm nào, núi Tản, sông Đà, non nước vẫn quy về đất Tổ.

Văn minh đương buổi mới, con Hồng, cháu Lạc, giống nòi còn biết nhớ mồ Ông”.

Uống nước nhớ nguồn, đoàn kết như “con cùng một bọc” là giá trị tinh thần Việt Nam, là bản lĩnh văn hóa Việt Nam. Đó cũng là “đạo lý sống tri ân” đã lưu giữ tự ngàn xưa, được truyền từ đời này qua đời khác. Một kiều bào từ Mỹ trở về đã nói: “Đến viếng Đền Hùng, chúng tôi như những giọt máu chảy về tim... dù phải xa quê hương yêu dấu hàng mấy chục năm trời, nhưng chúng tôi vẫn mong ước được trở về cội nguồn, như những người con cùng một bọc”. Một kiều bào từ Pháp về, đã viết: “Lịch sử của một dân tộc là không thể phai mờ. Trở về thăm quê, lần nào cả gia đình tôi cũng lên viếng Đền Hùng, thắp nén nhang, dâng lễ vật, để biết ơn Tiên Tổ, và luôn nhớ mình là người Việt Nam!”. Nhiều linh mục, tu sĩ cũng đã nói: “Trước khi là người Công giáo, chúng tôi đã là người Việt Nam. Bàn thờ tôn giáo có nhiều, nhưng bàn thờ Tổ quốc thì chỉ có một”.

Trước khi định cư ở nước ngoài, một người dân từ Thành phố Hồ Chí Minh ra, đã nức nở cúi xin đất Tổ một nắm đất, một bình nước, với niềm ước nguyện giản dị mà sâu xa: “Khi còn sống, con muốn được thờ đất Tổ tiên. Khi con chết, con muốn có một phần đất và nước của Tổ tiên đắp điếm cho phần mộ của con ở xứ người”. Bà con từ Cà Mau, Kiên Giang ra viếng mộ Tổ đã nói: “Chúng con đến đây với tất cả tấm lòng của những người con vùng đất cuối cùng của Tổ quốc. Chúng con muốn thưa với Tổ tiên, với Bác Hồ rằng: Vâng lời Người, miền Nam đã sắt son chung thủy trở về nguyên vẹn với cội nguồn, vì tất cả chúng ta đều là con một bọc”.

Từ năm 2001, ngày Giỗ tổ Hùng Vương trở thành Quốc Giỗ của nước ta và từ năm 2007 trở đi, vào ngày quốc lễ Giỗ Tổ, cả nước được nghỉ một ngày để bày tỏ lòng thành kính lên tổ tiên của dân tộc. Vào ngày 6-12-2012, UNESCO đã công nhận “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương” là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Những đánh giá, ghi nhận đó đã khẳng định tầm vóc, vai trò và ý nghĩa của lễ hội Giỗ Tổ Hùng Vương trong đời sống văn hóa tinh thần của dân tộc ta.

Sau ba năm bị gián đoạn do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 thì năm 2023 này, hội Đền Hùng được mở trở lại. Lễ Giỗ Tổ Hùng Vương và Tuần Văn hóa - Du lịch Đất Tổ năm 2023 được tổ chức từ ngày 20 đến 29-4-2023 (tức mồng 1 đến 10-3 năm Quý Mão) với đầy đủ phần lễ và phần hội. Đây là dịp để cho con Lạc cháu Hồng trên khắp cả nước và đồng bào ta ở nước ngoài được hành hương về đất Tổ, cùng chiêm ngưỡng non nước Vua Hùng và thành kính dâng lên Quốc Tổ lòng tri ân nguồn cội dân tộc. Đồng thời, lễ hội Đền Hùng còn là dịp người Việt Nam ta bồi đắp thêm tinh thần yêu nước, nghĩa đồng bào và tinh thần đoàn kết đã được nuôi dưỡng suốt bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước./.

Trần Văn Lợi