Lễ "rước Nước, tế Cá" đặc sắc nhắc nhớ truyền thống thuở ban sơ của tổ tiên nhà Trần

Lễ hội Khai ấn Đền Trần đầu Xuân tại Khu di tích lịch sử - văn hóa Đền Trần - Chùa Tháp (thành phố Nam Định) tổ chức từ ngày 11 đến ngày 16 tháng Giêng là một trong những lễ hội tiêu biểu của vùng đất Thiên Trường xưa - Nam Định nay, nơi phát tích của Vương triều Trần. Hàng năm lễ hội Khai ấn Đền Trần thu hút hàng vạn lượt du khách ở khắp mọi miền Tổ quốc về chiêm bái, dự hội. Nhiều năm qua, lễ hội Khai ấn Đền Trần đã dần phục dựng các nghi lễ quan trọng liên quan, trong đó có lễ "rước Nước, tế Cá" - một lễ nghi truyền thống đặc sắc mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc tri ân công lao của tổ tiên triều đại nhà Trần - một Vương triều khởi nghiệp từ nghề chài lưới, gắn bó với sông nước và cũng từng lập nên những chiến thắng lừng lẫy trên sông nước trong 3 lần đại thắng quân xâm lược Nguyên - Mông, ghi những trang vàng chói lọi trong lịch sử giữ nước của dân tộc.

Nghi thức rước kiệu trong lễ rước Nước, tế Cá.

Theo tài liệu lịch sử, khoảng hơn 100 năm trước, trong lễ hội Đền Thượng (Đền Thiên Trường) bao giờ cũng có nghi thức rước Nước, tế Cá. Việc chuẩn bị cho nghi lễ được tiến hành cẩn trọng từ sớm. Người lấy nước được chọn với các tiêu chuẩn là người cao niên khỏe mạnh, đạo đức phẩm hạnh tốt, con cháu đầy đủ, trong năm gia đình không có chuyện buồn. Nghi lễ này bắt đầu từ lúc 6 giờ sáng với các nghi thức dâng hương, dâng sớ, thỉnh chân nhang Đức Thánh Trần tại Đền Cố Trạch (Đền Hạ); sau đó tổ chức rước kiệu trên đặt chiếc Chóe được phủ tấm vải đỏ ra giếng Rồng, tiến hành nghi lễ lấy Nước. Kiệu rước Nước được thiết kế theo hình hoa sen ôm chóe nước thể hiện sự tinh khiết, hài hòa. Đoàn rước hàng trăm người, đi đầu là đội cờ hội, cờ thần, cờ Trần triều; tiếp theo là đội múa lân - sư - rồng, phường bát âm, kiếm ngựa. Theo sau là kiệu rước Nước, kiệu rước Cá và đội đánh bắt cá với trang phục truyền thống, vật dụng mang theo như: vó, lưới, dậm, nơm… Tiếp đến là đoàn chấp kích, bát bửu đi cùng kiệu Thánh và đội tế nam quan, đội tế nữ quan, dân làng Tức Mặc, con cháu nhà Trần và đông đảo người dân địa phương, du khách thập phương. Đoàn rước đi một vòng quanh giếng Rồng ở phía đông Đền Cố Trạch. Khi kiệu dừng trước giếng, cụ già được chọn lấy nước mở tấm vải đỏ phủ trên miệng chóe, 4 trai đinh giữ chóe và khăn. Sau đó, cụ già múc 5 gáo nước theo tiếng trống giục. Quá trình lấy nước kết thúc sau 3 hồi trống, cụ già buộc miệng chóe nước và rước đặt lên kiệu.

Các bô lão thực hiện nghi thức lấy nước tại giếng Rồng.

Sau lễ rước Nước là lễ đánh bắt Cá tại ao Đền bên cạnh giếng Rồng. Cá được đánh bắt gồm 2 loại: cá quả (Triều đẩu) và cá chép (Long ngư), mỗi con nặng vài kg. Cá sau khi kéo lưới đánh bắt được đem lên bờ để lựa chọn những con to, khỏe, thả trong những chiếc thúng được sơn đỏ chót để chuyển lên kiệu thiết kế hình thuyền Rồng rồi rước trở về Đền Thiên Trường, thực hiện nghi lễ dâng Nước, tế Cá. Tế lễ xong, cá được đưa đi phóng sinh ở sông Hồng tại khu vực đò Hữu Bị, xã Mỹ Trung (Mỹ Lộc). Nước trong chóe được chia đều sang 3 chiếc bình cho 3 đền: Đền Thiên Trường, Đền Cố Trạch và Đền Trùng Hoa tiếp tục làm lễ rước về đền để thờ trong năm.

Ngư dân làng Tức Mặc thực hiện nghi thức đánh bắt cá.

Ông Trần Huy Chiến, tổ trưởng tổ từ Đền Trần, người có mấy chục năm phụng sự tại nhà Đền cho biết: Trong mỗi kỳ lễ hội Khai ấn Đền Trần đầu Xuân, các hoạt động trong lễ "rước Nước, tế Cá" được nhà đền và Ban tổ chức lễ hội chuẩn bị từ trước đó hàng tháng. Sau một thời gian bị mai một, lễ rước Nước, tế Cá được phục dựng từ năm 2014 với các nghi thức trang trọng, ý nghĩa được dựa trên việc nghiên cứu các thư tịch cổ, tìm hiểu trong dân gian và qua những ý kiến đóng góp của các bô lão của địa phương về những nghi lễ có trong lễ hội Khai ấn Đền Trần trước đây. Lễ rước Nước, tế Cá được gìn giữ, bảo tồn đã đáp ứng ước nguyện sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người dân địa phương, ước mong giữ mãi hào khí Đông A để trao truyền cho các thế hệ con cháu. Nghi lễ này cũng cho thấy tinh thần khuyến ngư, cầu cho năm mới mưa thuận gió hòa, cây cối tươi tốt, mùa màng bội thu./.

Bài, ảnh: Khánh Dũng