Phát triển công nghiệp văn hóa gắn với bảo tồn, phát huy di sản trong không gian hành chính mới

Phát triển công nghiệp văn hóa (CNVH) gắn với bảo tồn, phát huy giá trị di sản đang trở thành hướng đi chiến lược trong bối cảnh toàn cầu hóa văn hóa. Đối với tỉnh Ninh Bình trong không gian hành chính mới, đây là cơ hội lớn để vươn lên trở thành trung tâm CNVH năng động của vùng đồng bằng sông Hồng (ĐBSH).

Định vị Ninh Bình thành trung tâm công nghiệp văn hóa của vùng ĐBSH

Không gian hành chính mới của tỉnh Ninh Bình có diện tích gần 4.000km2, dân số hơn 4,4 triệu người, với trung tâm đặt tại thành phố Hoa Lư, vùng đất từng là kinh đô đầu tiên của nhà nước Đại Cồ Việt. Đây là địa bàn giàu tài nguyên văn hóa, di sản, có khả năng trở thành “vùng lõi sáng tạo” thúc đẩy phát triển CNVH. Hiện nay, Ninh Bình sở hữu hơn 1.800 di tích với 379 di tích đã được xếp hạng, bao gồm 3 di tích quốc gia đặc biệt và 1 di sản hỗn hợp văn hóa - thiên nhiên thế giới là Quần thể danh thắng Tràng An. Bên cạnh đó, tỉnh có tới 430 di sản văn hóa phi vật thể, tạo nền tảng phong phú để phát triển các lĩnh vực như nghệ thuật biểu diễn, lễ hội, du lịch sáng tạo, thiết kế, ẩm thực, điện ảnh…

Hệ sinh thái văn hóa của tỉnh còn được hỗ trợ mạnh bởi cảnh quan thiên nhiên kỳ vĩ, hệ thống hang động, núi đá vôi, rừng quốc gia Cúc Phương và các giá trị văn hóa vật thể - phi vật thể đặc sắc gắn với cố đô Hoa Lư. Thống kê cho thấy, các ngành CNVH đang đóng góp đáng kể vào GRDP của tỉnh. Ngành du lịch, trụ cột của CNVH đã tăng trưởng ấn tượng khi doanh thu năm 2023 đạt trên 6.500 tỷ đồng, tăng gần 12 lần so với năm 2010. Ngành lưu trú và ăn uống năm 2023 đóng góp khoảng 3,1% GRDP tỉnh, tăng trưởng 5,2 lần so với năm 2010. Các ngành như nghệ thuật biểu diễn, mỹ thuật, quảng cáo, truyền hình, điện ảnh và trò chơi số cũng đang có sự chuyển động tích cực. Giá trị gia tăng của ngành quảng cáo - truyền thông tăng 2,42 lần so với năm 2010; ngành thông tin và truyền thông được xác định là động lực sáng tạo với năng suất lao động cao.

Trên cơ sở tiềm năng sẵn có, Ninh Bình đặt mục tiêu trở thành trung tâm CNVH mới, định vị thành phố Hoa Lư là “vùng lõi sáng tạo”, một trung tâm nghệ thuật truyền thông gắn với các thành phố sáng tạo như Hà Nội, Hội An, Đà Lạt, Thành phố Hồ Chí Minh. Tỉnh xác định CNVH là ngành kinh tế quan trọng, tạo động lực cho tăng trưởng, việc làm và đổi mới sáng tạo; là công cụ bảo tồn và phát huy di sản; đồng thời là kênh nâng cao sức mạnh mềm văn hóa, định vị thương hiệu địa phương trên bản đồ khu vực và quốc tế. Mục tiêu đến năm 2035, tầm nhìn 2050, Ninh Bình sẽ hình thành mạng lưới các công viên di sản, phát triển các ngành mũi nhọn như điện ảnh, thời trang, thiết kế, game, mỹ thuật, văn học - xuất bản, lễ hội và tổ chức sự kiện. Việc tái cấu trúc các không gian di sản đô thị như Hoa Lư, thành phố Ninh Bình sẽ tạo nên hệ sinh thái sáng tạo, thúc đẩy khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo văn hóa.

Liên kết vùng - đòn bẩy phát triển chuỗi giá trị văn hóa

Ninh Bình không phát triển đơn độc. Trong không gian liên kết với Nam Định và Hà Nam, hai địa phương giàu di sản, ngành CNVH sẽ cùng tạo thành chuỗi giá trị liên vùng. Hà Nam sở hữu hơn 1.800 di tích, nổi bật là chùa Bà Đaanh, đền Trần Thương, danh thắng Tam Chúc; du lịch đang tăng trưởng mạnh với 4,7 triệu lượt khách năm 2024 và được vinh danh là điểm đến văn hóa hàng đầu thế giới. Nam Định, vùng “đất học” truyền thống với hơn 1.300 di tích, hơn 100 làng nghề truyền thống, đội ngũ văn nghệ sĩ phát triển năng động với hàng nghìn tác phẩm văn học, nghệ thuật mỗi năm. Liên kết ba tỉnh sẽ tạo ra không gian văn hóa - di sản đặc biệt, mở ra thị trường tiêu dùng văn hóa mới, phục vụ phát triển du lịch sáng tạo và CNVH bền vững.

Để phát triển CNVH tỉnh Ninh Bình mới, cần tập trung thực hiện 3 nhóm giải pháp chiến lược gồm: Xây dựng đề án phát triển CNVH gắn với quy hoạch địa phương trung, dài hạn: Lập bản đồ công nghiệp văn hóa tích hợp di sản, du lịch và không gian sáng tạo. Ứng dụng công nghệ số (Creative Map App, dữ liệu mở); xây dựng chuỗi trải nghiệm - quảng bá - đầu tư sản phẩm gắn với di sản. Ưu tiên đầu tư trong liên kết ngành, vùng, quốc tế: Huy động nguồn lực đầu tư cho không gian sáng tạo, trung tâm du lịch văn hóa, bảo tàng số, rạp chiếu phim, VR… Áp dụng các chính sách ưu đãi thuế, vay lãi thấp, hỗ trợ khởi nghiệp văn hóa, khuyến khích hợp tác công - tư. Tham gia chu kỳ sáng tạo toàn diện của CNVH: Từ nghiên cứu phát triển, sản xuất, quảng bá đến thương mại hóa và tái đầu tư. Xây dựng “chu kỳ sáng tạo” thúc đẩy đổi mới bền vững: tìm kiếm tài năng - sáng tạo - sản xuất - tiếp thị - tiêu dùng - tái đầu tư.

Để hiện thực hóa mục tiêu, tỉnh Ninh Bình mới cần xây dựng nghị quyết chuyên đề về phát triển CNVH giai đoạn 2025-2035, định hướng đến 2050. Đồng thời, thành lập Ủy ban Tư vấn sáng tạo, vận hành Quỹ sáng tạo để hỗ trợ doanh nghiệp, nghệ sĩ, cộng đồng sáng tạo.

PGS. TS Nguyễn Thị Thu Phương
(Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam)