Sáng ngày 9-11, tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XIII, Quốc hội nghe Tờ trình của Chính phủ về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thực hiện chế định Thừa phát lại (TPL).
Trình bày Tờ trình của Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường cho biết: Dự thảo Nghị quyết gồm 9 điều quy định về TPL; tiêu chuẩn, điều kiện để được bổ nhiệm, hành nghề TPL; việc TPL được làm, không được làm; nhiệm vụ, quyền hạn và xử lý vi phạm đối với TPL; thủ tục thực hiện công việc của TPL; Văn phòng TPL; kiểm sát, giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với hoạt động TPL; quản lý Nhà nước về hoạt động của TPL.
Thời gian qua, do đang là giai đoạn thí điểm, thời gian rất ngắn nên Nghị định của Chính phủ chỉ quy định về việc bồi dưỡng ngắn hạn đối với TPL, còn đối với Thư ký nghiệp vụ thì chưa có quy định bắt buộc phải được đào tạo, bồi dưỡng. Trong khi đó, các công việc mà TPL thực hiện trực tiếp hoặc gián tiếp đều liên quan đến hoạt động tố tụng, thủ tục đòi hỏi phải chặt chẽ. Trên cơ sở đó, điểm đ khoản 2 Điều 2 dự thảo Nghị quyết quy định: “Người muốn được bổ nhiệm làm TPL phải có chứng chỉ hoàn thành khóa đào tạo nghề TPL theo quy định của Chính phủ”.
Để tạo điều kiện ban đầu cho các Văn phòng TPL, Nghị định số 61/2009/NĐ-CP ngày 24-7-2009 của Chính phủ (được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 135/2013/NĐ-CP ngày 18-10-2013) quy định Văn phòng TPL được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong thời gian thực hiện thí điểm. Nay, cùng với việc cho phép thực hiện chính thức chế định này, để khuyến khích các cá nhân có đủ tiêu chuẩn, điều kiện tham gia hành nghề TPL, góp phần thực hiện tốt chủ trương xã hội hóa hoạt động bổ trợ tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị, dự thảo Nghị quyết quy định: Văn phòng TPL được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong thời gian 5 năm kể từ ngày thành lập.
Dự thảo Nghị quyết quy định có hiệu lực từ ngày 1-1-2016, giao Chính phủ phối hợp với TAND Tối cao, Viện KSND Tối cao tổ chức thực hiện, đồng thời xây dựng Luật TPL, trình Quốc hội xem xét cho ý kiến tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội khóa XIV (tháng 5-2017); quy định chuyển tiếp đối với các Văn phòng TPL đã được thành lập và hoạt động theo các Nghị quyết trước đây của Quốc hội.
Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Văn Hiện cho biết: Qua đánh giá chung, Ủy ban Tư pháp thống nhất cho rằng, thí điểm chế định TPL là một chủ trương lớn về xã hội hóa hoạt động bổ trợ tư pháp, có ý nghĩa quan trọng trong Chiến lược cải cách tư pháp được xác định rõ trong Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị. Mặc dù còn có những hạn chế, bất cập nhưng đến nay hoạt động của các tổ chức TPL đã thu được những kết quả bước đầu quan trọng trên các mặt, phản ánh định hướng đúng đắn, phù hợp với chủ trương của Đảng và yêu cầu của Hiến pháp 2013. Qua kết quả tổng kết, về cơ bản các vấn đề về lý luận đã rõ, kết quả hoạt động của các tổ chức TPL thời gian qua là cơ sở thực tiễn quan trọng để xem xét cho phép mô hình tổ chức này được chính thức hoạt động. Do vậy, đa số ý kiến Ủy ban Tư pháp tán thành đề nghị của Chính phủ về việc trình Quốc hội ban hành Nghị quyết ghi nhận kết quả đạt được và cho kết thúc việc thí điểm để chính thức thực hiện chế định TPL.
Về hình thức, nội dung của Nghị quyết, theo Tờ trình của Chính phủ, dự thảo Nghị quyết về việc thực hiện chế định TPL được soạn thảo dưới hình thức là nghị quyết có chứa quy phạm pháp luật, bao gồm 9 điều quy định về tổ chức, hoạt động và quản lý Nhà nước về TPL, trong đó, các điều cơ bản được nâng từ quy định hiện hành của Chính phủ.
Ủy ban Tư pháp nhận thấy, căn cứ Nghị quyết số 36/2012/QH13 của Quốc hội, đến 31-12-2015 thời hạn thí điểm chế định TPL phải kết thúc, từ kết quả tổng kết thực hiện thí điểm như đã nêu trên, Uỷ ban Tư pháp tán thành với Chính phủ trình Quốc hội ban hành Nghị quyết về chế định TPL theo hướng: chấm dứt thí điểm và cho phép chính thức hoạt động TPL trong phạm vi cả nước.
Về phạm vi hành nghề của TPL, đa số ý kiến Ủy ban Tư pháp tán thành việc giữ quy định về phạm vi hành nghề của TPL như hiện hành. Tuy nhiên, trong phạm vi hành nghề có nội dung chưa có luật quy định (lập vi bằng). Vì vậy, trường hợp Quốc hội ban hành Nghị quyết theo phương án có chứa quy phạm pháp luật thì cần làm rõ được ranh giới, phạm vi các việc được lập vi bằng của TPL để tránh chồng chéo với công việc thuộc phạm vi của công chứng, chứng thực.
Về hoạt động thi hành án của TPL, Khoản 2 Điều 4 và Khoản 2 Điều 5 dự thảo Nghị quyết quy định TPL có nhiệm vụ, quyền hạn thực hiện thủ tục theo quy định của Luật Thi hành án dân sự; có quyền áp dụng biện pháp cưỡng chế và bảo đảm cưỡng chế theo quy định, kể cả trường hợp cần huy động lực lượng hỗ trợ.
Nhiều ý kiến Ủy ban Tư pháp cho rằng, cưỡng chế là quyền lực đặc biệt, chỉ do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền áp dụng. Việc quy định thẩm quyền này của TPL không phù hợp với nguyên tắc tổ chức và hoạt động của TPL. Do đó, trường hợp Quốc hội ban hành Nghị quyết theo phương án nghị quyết có chứa quy phạm pháp luật thì cần cân nhắc, chỉ quy định TPL áp dụng biện pháp cưỡng chế mà không có sự huy động lực lượng như: phong tỏa, khấu trừ tài khoản, thu nhập của người phải thi hành án.
Liên quan đến chính sách ưu đãi đối với tổ chức hành nghề TPL (Điều 6 dự thảo Nghị quyết), đa số ý kiến Ủy ban Tư pháp cho rằng, chính sách ưu đãi chỉ nên áp dụng trong giai đoạn thí điểm. Hơn nữa, để bảo đảm sự thống nhất trong hệ thống pháp luật, việc ưu đãi về thuế phải do luật chuyên ngành quy định, không nên quy định ở Nghị quyết này.
Thảo luận về dự thảo Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam, đại biểu Lê Minh Hiền, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội khóa XIII tỉnh Khánh Hòa, Ủy viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho biết, trong thời gian gần đây xảy ra nhiều vụ người bị bắt, người bị tạm giữ, tạm giam bị đánh chết hoặc tự sát trong nhà tạm giữ, tạm giam. Điều này xâm phạm nghiêm trọng đến quyền con người, quyền công dân, ảnh hưởng đến uy tín của các cơ quan bảo vệ pháp luật.
Tháng 6-2015, qua kết quả giám sát oan sai, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết về phòng chống oan, sai trong tố tụng hình sự, yêu cầu Bộ Công an không để xảy ra chết người do tự sát, chết do can phạm đánh nhau tại các cơ sở giam giữ và làm rõ trách nhiệm của cán bộ trực tiếp quản lý và người đứng đầu cơ sở này. Thế nhưng sự việc vẫn xảy ra.
Theo đại biểu, dự thảo Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam cần tách riêng quyền và nghĩa vụ của người bị tạm giữ và quyền, nghĩa vụ của người bị tạm giam vì đây là hai đối tượng khác nhau. Luật cần quy định không giam chung những đối tượng này với đối tượng đã bị kết án tù, án chung thân, tử hình dù bản án chưa có hiệu lực hay đang chờ thi hành án.
Đề cập Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi) sẽ được Quốc hội thông qua tại kỳ họp này, đại biểu Lê Minh Hiền kiến nghị, khi xem xét thông qua dự luật cần bổ sung quy định về minh oan cho người bị buộc tội chết trong giai đoạn điều tra.
Luật hiện hành và dự thảo luật sửa đổi còn thiếu quy định minh oan cho người đã chết trong giai đoạn điều tra, truy tố. Vì khi người bị buộc tội đã chết do bị bệnh, do tự sát, luật hiện hành chỉ nêu đình chỉ vụ án với lý do người thực hiện hành vi nguy hiểm đã chết mà không tiếp tục điều tra để kết luận người bị buộc tội đó có bị oan hay không để giải quyết bồi thường oan sai.
“Minh oan cho người bị oan khi đang giam giữ đã khó thì minh oan cho người chết còn khó hơn nhiều vì cơ chế minh oan còn nhiều bất cập. Tuy vậy, bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người là nguyên tắc tối thượng của Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam. Do đó pháp luật tố tụng hình sự cần quy định cụ thể để giải oan cho người bị buộc tội oan cho người đã mất, phần nào vơi đi đau khổ cho thân nhân của họ cũng như đời sống tâm linh của gia đình họ”, bà Lê Minh Hiền nêu ý kiến.
Đồng tình với quan điểm trên, đại biểu Lê Nam, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội khóa XIII tỉnh Thanh Hóa nói: “Tinh thần Hiến pháp mới khẳng định chỉ người bị tuyên bằng bản án có hiệu lực mới có tội. Đối tượng đang trong quá trình điều tra bị chết là những người chưa có tội và nếu họ bị oan thì giải quyết câu chuyện này thế nào?”.
Đánh giá nạn bức cung, mớm cung, nhục hình, chết trong trại tạm giữ, tạm giam đang có biểu hiện gia tăng về số lượng và mức độ nghiêm trọng, đại biểu Trương Trọng Nghĩa (TP Hồ Chí Minh) đề nghị Bộ luật Tố tụng hình sự cũng như các luật liên quan cần tạo tiền đề hành lang pháp lý để khắc phục tình trạng vi phạm quyền con người, quyền công dân trong việc tạm giữ, tạm giam.
Liên quan đến hành vi bị nghiêm cấm, dự thảo Luật có quy định “thiếu trách nhiệm trong việc quản lý, canh gác, áp giải người bị tạm giữ, người bị tạm giam”. Đại biểu Trần Ngọc Vinh, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội Thành phố Hải Phòng khóa XIII, Ủy viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho rằng, rất khó xác định quy “thiếu trách nhiệm” mà chỉ có thể xác định người làm đúng hoặc làm trái các quy định. Do đó nên thay cụm từ “thiếu trách nhiệm” bằng “làm trái các nguyên tắc quy định của pháp luật”.
Buổi chiều, Quốc hội thảo luận ở tổ về tổng kết việc triển khai tiếp tục thực hiện thí điểm chế định Thừa phát lại theo Nghị quyết số 36/2012/QH13 ngày 23-11-2012 của Quốc hội và dự thảo Nghị quyết về thực hiện chế định Thừa phát lại; dự án Luật Đấu giá tài sản./.
PV
