Đền Giáp Nhất còn có tên gọi là phủ Giáp Nhất hay phủ Mới, nằm ở địa phận thôn Giáp Nhất, xã Quang Trung, huyện Vụ Bản tỉnh Nam Định.
Đền Giáp Nhất thờ nữ tướng thời Hai Bà Trưng là Đào Quý Nương. Theo ngọc phả do Hàn lâm viện Đông các đại học sĩ Nguyễn Bính phụng soạn năm Hồng Phúc thứ nhất (1572), quan Quản giám bách thần Nguyễn Hiền chép lại vào năm Vĩnh Hựu thứ 3 (1737) thì thân thế sự nghiệp của Đào Quý Nương như sau:
Đào Quý Nương là người trang Bổng Lai, huyện Từ Liêm, phủ Quốc Oai (nay là Đan Phượng - Hà Tây). Cha bà là Đào Thọ, mẹ là Trương Thị Thái. Bà sinh ra trong bối cảnh đất nước đang bị đặt dưới ách đô hộ của nhà Hán làm cho nhân dân lầm than cơ cực. Năm 40, khi nghe tin Hai Bà Trưng phất cờ khởi nghĩa chống lại ách đô hộ, Đào Quý Nương đã chiêu binh kéo về Hát Môn tụ nghĩa.
Trong giai đoạn này, vâng lệnh Hai Bà Trưng, bà đã về khu Giáp Nhất, trang Bảo Ngũ, huyện Thiên Bản để chiêu mộ quân sĩ. Sau khi cuộc khởi nghĩa giành được thắng lợi bước đầu, Đào Quý Nương được phong là Giám sát nguyên súy, phong hiệu là Công chúa, lại ban cho thực ấp ở Giáp Nhất. Trở về Giáp Nhất, bà đã đem toàn bộ bổng lộc chia cho dân làng, lấy điều nhân nghĩa để đoàn kết mọi người, xây dựng phong tục tốt đẹp, ngày càng làm cho dân làng thịnh vượng.
Năm Tân Sửu (41), vua Hán Quang Vũ sai Mã Viện, Lưu Long, Đoàn Chí đem 20 vạn quân sang xâm lược nước ta. Lúc này thế giặc quá mạnh, nghĩa quân không đủ sức chống lại, Đào Quý Nương đã tuẫn tiết theo Hai Bà Trưng.
Để tưởng nhớ công lao Đào Quý Nương đã về vùng đất Giáp Nhất để chiêu tập binh sĩ, dạy dân làm nghề, gây dựng thuần phong mỹ tục, nhân dân đã lập đền thờ để tri ân công đức.
Hiện nay, đền thờ nữ tướng Đào Quý Nương nằm ngay trục đường chính của xã Quang Trung. Tổng thể kiến trúc của ngôi đền gồm các hạng mục: Nghi môn, giếng nước, siêu hương, tiền đường, cung cấm và hành lang. Công trình chính của ngôi đền xây dựng theo kiểu tiền chữ nhất, hậu chữ đinh. Siêu hương được xây dựng vào năm Khải Định thứ 9 (1924), gồm 3 gian, 4 hàng cột lim. Bốn mái của siêu hương đều được lợp ngói nam, các đầu đao đều đắp rồng, phượng. Bờ nóc đắp lưỡng long chầu nguyệt.
Tiền đường và hậu cung ngôi đền được xây dựng từ triều vua Tự Đức thứ 26 (1873). Tiền đường gồm 5 gian làm theo kiểu kiến trúc gỗ cổ truyền, phía trước là hệ thống cửa bức bàn, bên trong là những hàng cột, câu đầu, xà, bẩy đều bằng gỗ lim. Trên mỗi cấu kiện gỗ đều được soi chỉ, chạm khắc họa tiết lá lật mềm mại.
Gian hậu cung được làm nối với tiền đường theo kiểu giao vần bắt mái. Hậu cung gồm 3 gian với hệ thống vì cũng được làm bằng gỗ lim. Chính giữa hậu cung có đặt khám và tượng thờ Đào Quý Nương.
Ngoài công trình kiến trúc, đền Giáp Nhất còn bảo lưu khá nguyên vẹn các di vật, cổ vật như: sắc phong có niên đại Cảnh Hưng thứ 44 (1783), Thành Thái năm thứ nhất (1889), Khải Định năm thứ 9 (1924) cùng ngọc phả, thần vị, câu đối, đại tự...
Đền Giáp Nhất hàng năm còn lưu giữ được khá đầy đủ các sinh hoạt văn hóa diễn ra trong các kỳ lễ hội như kỷ niệm ngày sinh của Đào Quý Nương vào ngày mồng 6 tháng giêng, kỷ niệm ngày mất vào ngày mồng 6 tháng 7 âm lịch. Trong những ngày này song song với các nghi thức tế lễ nhân dân còn tổ chức các trò chơi dân gian như đánh cờ người, chơi đu, thi nấu cỗ...
Với những giá trị về lịch sử và kiến trúc nghệ thuật, đền Giáp Nhất đã được Bộ Văn hóa - Thông tin ra Quyết định xếp hạng là Di tích lịch sử-văn hóa.
Theo: Di tích lịch sử - Văn hóa tỉnh Nam Định
