Nam Định là một vùng phong phú về dân ca của xứ Nam. Trong những ngày hội, ngày lễ, những lúc lao động..vv. Âm nhạc dân gian giữ một vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của nhân dân. Nó đến với người dân từ khi lọt lòng mẹ, đến khi họ trở về lòng đất. Đó là những câu hát ru sâu lắng, vời vợi tình nghĩa cho trẻ bên võng, bên nôi, là những khúc ưu thuỷ, hành vân, lâm khốc... của phường bát âm khi con người bước vào cõi vĩnh hằng.
Trong những ngày lễ tết, ngày hội, những đêm trăng thanh gió mát các chàng trai, các cô thôn nữ có dịp làm quen, ướm hỏi, ướm duyên qua những cau hát: ví, trống quân, cò lả, sa mạc, những câu hát tỏ tình, trao duyên tế nhị, tình tứ, lời hát:
"Chàng ơi ăn miếng trầu vàng
Rồi em thưa tỏ đôi đàng phân minh
Trầu này trầu nghĩa trầu tình
Ăn vào cho đỏ môi mình, môi ta
Rồi đây mỗi bước mỗi xa
Trầu vàng có nhớ, tình đà cứ sang...
Gặp đây ăn một miếng trầu
Không ăn cầm lấy cho nhau bằng lòng"
(Lời dân ca trong "Mời trầu")
Nam Định còn có những hình thức âm nhạc riêng biệt và độc đáo đó là hát Chầu văn, hát xẩm và hát ả đào (ca trù).
Hát chầu văn: là hình thức hát trước đền, phủ trong những ngày tế lễ mà ta thường gặp ở các hội: Hội lễ Phủ Dầy - nơi thờ bà Liễu Hạnh; đền Bảo Lộc - nơi thờ Đức Thánh Trần; đến Cây Quế...
Hình thức hát này vẫn còn ở các điện thờ trong từng khu vực, trong từng gia đình vào những ngày rằm, mồng một hàng tháng. Ta thường gọi đám hát này là đội cung văn. Cặp hát Kim Liên - Thế Tuyền (Kim Liên hát - Thế Tuyền đàn) là cặp đàn hát nổi tiếng trong nước. Hai nghệ sĩ được nhà nước phong tặng NSƯT.
Hát xẩm: là đặc trưng của dòng hát chuyên nghiệp của các nghệ nhân đi hát rong. Ta thường bắt gặp họ ở các chợ, bến đò, bến xe... Những điệu hát xẩm thường gặp là: Điệu Thập ân: Đây là điệu hát phổ biến trong hát xẩm. Kể về 10 điều ân nghĩa của cha mẹ đối với con cái. Vì thế giai điệu mang đặc trưng kể lể, tự sự, miêu tả được sự khắc khổ bằng hình tượng âm thanh.
Điệu Ba bậc: nỗi niềm được giãi bày một cách tình cảm. Với giai điệu lượn sóng, các tiết nhạc được cắt nhịp theo lời ca từng cụm từ từ hai đến bốn từ làm cho sự nhấn mạnh càng được rõ nét. Điệu Huê tình xẩm chợ: là lời khuyên nhủ, tựa như một lời tâm sự dặn dò. Cả ba câu văn (6-8-6) được hát liền một mạch thành một trổ hát như dốc bầu tâm sự với người nghe. Điệu Hà Liễu: các nghệ nhân thường gọi là điệu "Nhân tư" giai điệu trữ tình tha thiết.
Nghệ nhân Hà Thị Cầu, người thôn Sở Thượng, xã Yên Phú, huyện Ý Yên, hơn 60 năm chuyên đi hát xẩm, nuôi gia đình. Bà đã lưu giữ được viên ngọc quý của âm nhạc quê hương. Năm 1993, Nhà nước đã phong tặng cho bà danh hiệu NSƯT.
Hát ả đào (ca trù): Đào hát và kép đàn ăn mặc chỉnh tề ngồi trên chiếc cạp điếu. Cô đào hát đẹp, duyên dáng với giọng hát trong trẻo, tay gõ phách hoà cùng tiếng đàn đáy của kép hát, có tiếng trống chầu của người thưởng thức. Với tiết tấu khoan thai, nhàn tản đã tạo nên một khung cảnh nghệ thuật trang nhã, sang trọng, hoà quyện sự tâm đắc của người hát, người đàn và người nghe.
Bà Thanh Lâm (tức bà Chánh Sim) ở phố Hàng Sắt, thành phố Nam Định là một nghệ nhân hát ca trù nổi tiếng của xứ Nam.
Theo: Địa chí Nam Định
