Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản (1267-1285) là một quý tộc nhà Trần, sống ở thời kỳ trị vì của vua Trần Nhân Tông, có công tham gia kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ hai. Về tiểu sử, sách sử không thấy ghi chép về thân thế, cha mẹ, chủ yếu chỉ nói về khí phách và chiến công của Trần Quốc Toản trong cuộc kháng chiến giữ nước của nhà Trần.
Tháng 10 năm 1282, vua Trần mở hội nghị Bình Than để bàn kế chống quân Nguyên. Đại Việt Sử ký toàn thư chép: Vua thấy Hoài Văn Hầu Quốc Toản, Hoài Nhân Vương Kiện đều còn trẻ tuổi, không cho dự bàn. Quốc Toản trong lòng hổ thẹn, phẫn kích, tay cầm quả cam, bóp nát lúc nào không biết. Sau đó Quốc Toản lui về, huy động hơn nghìn gia nô và thân thuộc, sắm vũ khí, đóng chiến thuyền, viết lên cờ sáu chữ: “Phá cường địch, báo hoàng ân” (phá giặc mạnh, báo ơn vua). Sau này, khi đối trận với giặc, tự mình xông lên trước quân sĩ, giặc trông thấy phải lui tránh, không dám đối địch”.
Tháng 4 năm 1285, vua Trần Nhân Tông sai Chiêu Thành vương, Hoài Văn Hầu Quốc Toản, tướng quân Nguyễn Khoái đem tiệp binh đón đánh quân Nguyên ở bến Tây Kết. Ngày 10 tháng 5 năm đó có người về báo cho vua Trần là: Thượng tướng Trần Quang Khải, Hoài Văn Hầu Quốc Toản và Trần Thông, Nguyễn Khả Lạp cùng em là Nguyễn Truyền đem dân binh các lộ đánh bại quân giặc ở các xứ Kinh Thành, Chương Dương. Quân giặc tan vỡ lớn... Thoát Hoan, Bình chương A Lạt rút chạy qua sông Lô.
Trong các sách sử đều không thấy đề cập cụ thể về cái chết của Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản. Đại Việt Sử ký toàn thư bản kỷ quyển V có viết: “... Đến khi mất, vua rất thương tiếc, thân làm văn tế, lại gia phong tước Vương”. Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản đã đi vào lịch sử là tấm gương tuổi trẻ chí lớn, với lòng dũng cảm và tinh thần yêu nước, dám hy sinh tính mạng vì dân tộc.
Lịch sử đấu tranh giữ nước trong suốt các triều đại phong kiến cũng như thời hiện đại của nước ta cũng đã có nhiều tấm gương thanh thiếu niên nước nhà phát huy truyền thống anh hùng vì nước của Trần Quốc Toản. Tên ông ngày nay được đặt cho nhiều trường học, đường phố./.
PV (Tổng hợp)
