Hà Tĩnh - vùng đất có nhiều địa chỉ đỏ, đang được tôn tạo, xây dựng và phát triển, thu hút khách bốn phương về chiêm bái những danh nhân, anh hùng có công với Tổ quốc.
Hà Tĩnh đã đóng góp cho cuộc kháng chiến chống Mỹ nhiều người con ưu tú. Họ đã viết nên những trang sử mới chói ngời, tạo nên những địa chỉ mới mang nhiều câu chuyện huyền thoại. Một trong số đó là Ngã ba Đồng Lộc.
Ngã ba Đồng Lộc thuộc xã Đồng Lộc, huyện Can Lộc, có diện tích 50ha, nằm gọn trong một thung lũng hình tam giác, ba phía là đồi trọc. Từ tháng 4-1968, Ngã ba Đồng Lộc là một trọng điểm giao thông quan trọng, nên hàng ngày Mỹ cho máy bay bắn phá ác liệt nhằm cắt đứt đường tiếp tế từ Bắc vào Nam. Trong 196 ngày đêm, Ngã ba Đồng Lộc đã hứng chịu 42.990 quả bom các loại, có ngày máy bay Mỹ đánh phá 103 lần, trút xuống 800 quả bom. Nơi đây, khi cao điểm tập trung 16.000 người, phần lớn là bộ đội pháo binh và thanh niên xung phong (TNXP) để bảo vệ giao thông từng giờ thông suốt. Và đã có nhiều người hy sinh, hàng trăm người bị thương.
 |
| Tượng đài Chiến Thắng tại Ngã ba Đồng Lộc.
Ảnh: Internet
|
Tiểu đội 4, thuộc đại đội 552, Tổng đội TNXP 55 Hà Tĩnh làm việc thường trực tại Ngã ba Đồng Lộc. Tiểu đội có 10 cô gái trẻ (người lớn nhất 24 tuổi, người nhỏ nhất 17 tuổi), cùng quê Hà Tĩnh, do Võ Thị Tần làm tiểu đội trưởng. Ngày 24-7-1968, ra san đường dưới làn bom đạn và đã ba lần các cô bị vùi lấp nhưng đã rũ đất đá đứng dậy tiếp tục làm việc. Đến 16 giờ 30 phút, trận bom thứ 15 trong ngày dội xuống Đồng Lộc. Một quả bom nổ ngay trước cửa hầm ở 10 cô ẩn nấp. Sau trận bom thứ 15 này, từ đài quan sát, không thấy các cô rũ đất đứng dậy. Một, hai phút, rồi năm phút trôi qua. Mặt đất mù mịt. Cả trận địa lặng đi rồi bật lên những tiếng khóc òa. Các cô đã hy sinh. Tập trung đào bới mấy tiếng đồng hồ, tìm được 9 cô. Bị hơi bom ép, các cô chết ngạt, thân thể nguyên vẹn. Trời tối sập xuống từ lâu. Đặt các cô ngay ngắn trên băng ca, điểm lại thiếu Hồ Thị Cúc! Phải tìm được Cúc rồi mới an táng các cô vì họ đã gắn bó với nhau như chị em một nhà.
Yến Thanh, một nam TNXP, đã xúc động đọc bài thơ Cúc ơi. Bài thơ có đoạn:
Phải chăng hương hồn Cúc đã nghe được lời của đồng đội, nên ba ngày sau họ tìm thấy Cúc trong tư thế ngồi, đầu vẫn đội mũ, bên cạnh là cái cuốc, 10 đầu ngón tay thâm tím. Cô đã cố gắng bới đất chui ra nhưng ở sâu quá.
Năm 1972, Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hòa Tôn Đức Thắng đã ký quyết định truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang cho 10 nữ TNXP Ngã ba Đồng Lộc. Sau ba lần di dời, cuối cùng 10 nấm mộ được đặt cố định dưới chân núi Trọ Voi - nơi các cô hy sinh. Ngày 23-7-2009, UBND tỉnh Hà Tĩnh và Bộ GD-ĐT khởi công phụng tượng 10 nữ TNXP. Ngày 19-8-2010, khánh thành cụm tượng đài. Công trình phụng tượng 10 nữ TNXP Ngã ba Đồng Lộc là công trình có giá trị lịch sử, tâm linh sâu sắc, được xây dựng bằng tiền tự nguyện đóng góp của học sinh, sinh viên và ngành Giáo dục cả nước.
Mấy chục năm nay, mỗi ngày có hàng trăm người từ mọi miền về thăm viếng nghĩa trang. Ngày lễ, ngày tết có hàng ngàn lượt người đến viếng phần mộ. Lễ vật dâng lên các cô ngoài hương hoa, bánh trái, còn là nón lá, gương, lược và trái bồ kết chia đều trên 10 phần mộ. Như thấu hiểu nỗi lòng những người nằm dưới mộ, ngày 5-7-1995, nhà thơ Vương Trọng sau khi thắp hương viếng các cô, đã viết:
(Trích bài Lời thỉnh cầu ở nghĩa trang Đồng Lộc - Vương Trọng).
Đại tá Nguyễn Tiến Tuấn nghỉ hưu ở Nghệ An, ngày 19-8-1998, đã đưa hai cây bồ kết vào trồng hai bên nghĩa trang Đồng Lộc và cho khắc chữ đồng bài thơ vào tấm bia, đặt dưới gốc cây bồ kết trồng bên phải. Đến nay, hai cây bồ kết cao lớn vượt hẳn những cây khác, cao bằng nhau, nhiều cành lá tỏa bóng mát xuống phần mộ các cô và nở hoa, kết những chùm quả sai như ước nguyện của các cô.
Ngã ba Đồng Lộc là quần thể nhiều hạng mục công trình. Bên cạnh khu mộ là nhà bia tưởng niệm, nhà trưng bày truyền thống, tượng đài chiến thắng của lực lượng TNXP. Nổi bật là Tháp chuông Ngã ba Đồng Lộc.
Công trình được khởi công xây dựng ngày 26-6-2009 với số tiền 27 tỷ đồng từ các tổ chức, đoàn thể, các nhà hảo tâm, các doanh nghiệp. Tháp chuông đặt trên một ngọn đồi cao có diện tích 7.000m2 đối diện và cách khu mộ 200m. Tháp xây hình bát giác đều, cao 36,6m với 7 tầng và tầng áp mái treo quả chuông nặng 5,7 tấn, hệ thống đèn chiếu sáng nghệ thuật với 356 bộ đèn lắp đặt bao phủ bề ngoài, có tầm chiếu sáng nhiều km. Tháp chuông Ngã ba Đồng Lộc được khánh thành lúc 20 giờ mồng 3-1-2011 (29-11 năm Canh Dần). Trong nắng chiều, chúng tôi lên Tháp chuông, có mười thanh niên đi rất nhanh, hỏi thăm mới biết các em từ Yên Bái vào viếng nghĩa trang các nữ TNXP trong niềm kính cẩn, biết ơn sâu sắc.
Trong diễn văn đọc tại Lễ động thổ xây Tháp chuông, có đoạn: "Việc đúc chuông không những có ý nghĩa tâm linh, những tiếng chuông còn là tiêu chí của sự hòa hợp vũ trụ, là sự giao tiếp giữa trời và đất, thể hiện sự thanh tẩy, nâng cao tâm hồn con người, là cầu nối giữa những người đang sống và những người đã khuất. Tháp chuông Đồng Lộc rồi đây hàng ngày sẽ ngân vang, ngân xa không chỉ nguyện cầu cho những người nằm xuống mà còn nhắc nhở cho chúng ta - những người đang sống và các thế hệ mai sau ghi nhớ công ơn của những ai đã hy sinh cuộc đời mình cho sự trường tồn của đất nước”./.
