[links()]
(Tiếp theo và hết)
II- Những vấn đề đặt ra
Liên kết sản xuất - tiêu thụ sản phẩm cây vụ đông nói riêng, nông sản theo chuỗi được xem là một trong những nội dung quan trọng trong Ðề án Tái cơ cấu ngành Nông nghiệp của tỉnh, tuy nhiên, trên thực tế việc triển khai thực hiện ở nhiều địa phương đang gặp không ít khó khăn, vướng mắc. Câu hỏi của nhiều hộ nông dân vẫn là: Sản phẩm vụ đông bán đi đâu nếu cứ đua nhau trồng ồ ạt mà không có nơi bao tiêu? Do vậy, từ nhiều năm nay chỉ tiêu về diện tích sản xuất các cây trồng vụ đông hằng năm của tỉnh thường không hoàn thành.
Xã Yên Dương (Ý Yên) được biết đến là vùng trồng màu nổi tiếng của tỉnh, nông dân có trình độ thâm canh rau màu rất cao. Bà Nguyễn Thị Thuận, thôn Vũ Xuyên cho biết, trong một năm nông dân ở đây có thể xen canh, quay vòng đất đến 4-6 lần, đã làm là nắm chắc sẽ được về sản lượng. Tuy nhiên, theo bà Thuận, nỗi lo của nông dân địa phương lâu nay là chuyện đầu ra, chuyện giá cả. “Việc này bấp bênh lắm! Như năm nay được giá chúng tôi được mùa, từ đầu vụ đến nay có hộ thu cả trăm triệu đồng. Nhưng nhiều năm trước thì ế ẩm, giá rẻ, không ăn thua”, bà Thuận cho biết. Nguyên nhân, theo nhiều nông dân địa phương, không chỉ tại những nơi sản xuất manh mún, mà dù là một vùng rau lớn nhưng từ trước tới nay hầu hết nông sản làm ra nông dân trong xã vẫn phải “tự tiêu”. Sản xuất ở cánh đồng lớn mà sản phẩm vẫn được tiêu thụ bằng cách dùng xe thồ, xe máy chở đi các chợ trong và ngoài địa phương để bán, cố hết sức nhưng cũng chỉ mang được số lượng có hạn. Không có lao động chở hàng đi bán thì gọi thương lái bán tại ruộng nhưng giá do họ quyết, lãi với công lao động chả đáng mấy. Thực tế cho thấy, khó khăn, bất cập lớn nhất mà sản phẩm cây vụ đông đã và đang phải đối mặt đó là sự bị động, thiếu ổn định trong khâu tiêu thụ nên nhiều hộ nông dân chưa thật “mặn mà” với vụ đông.
 |
| Vùng liên kết sản xuất cây dược liệu của xã Nghĩa Minh (Nghĩa Hưng) với Cty CP Dược phẩm Hoa Thiên Phú. Ảnh: Do cơ sở cung cấp |
Ðể nâng cao hiệu quả sản xuất gắn với tái cơ cấu ngành Nông nghiệp và tìm hướng đi mới cho người dân, UBND tỉnh đã chỉ đạo Sở NN và PTNT cùng với Sở Công thương phối hợp với các huyện, thành phố xây dựng và phát triển các mô hình liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm cây vụ đông cho bà con nông dân. Năm 2014, toàn tỉnh có 315,65ha cây vụ đông được ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm với 6 doanh nghiệp gồm: 35,5ha cà chua ký với Cty TNHH Bao bì kim loại CFC; 17ha dưa chuột bao tử ký với Cty TNHH Bao bì kim loại CFC và Cty TNHH Minh Hiền; Cty TNHH Minh Hiền 33ha ngô ngọt; Cty CP Giống cây trồng Nam Ðịnh 10,7ha khoai tây; Cty CP Ớt Việt Nam 30ha ớt; 51ha cải dầu với Tổng Cty rau, quả nông sản Việt Nam; Cty TNHH Cường Tân 138,45ha bí xanh, bí đỏ. Trong vụ đông năm 2015, toàn tỉnh ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm có 119ha cây vụ đông với 4 doanh nghiệp: 80ha cây dược liệu với Cty CP Nam Dược và Cty CP Dược phẩm Hoa Thiên Phú; 35ha ngô ngọt với Cty Luveco Nam Ðịnh; 4ha khoai tây với Trung tâm ứng dụng CNKH (Sở KH và CN). Ðến năm 2016, toàn tỉnh có gần 100ha cây vụ đông được ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm với 5 doanh nghiệp là Cty CP Nam Dược, Cty CP Dược phẩm Hoa Thiên Phú; Cơ sở sản xuất và tiêu thụ nông thủy sản an toàn Loan Chinh (Hải Hậu); Cty CP Ðồng Giao (Ninh Bình) và Cty TNHH Thực phẩm Orion Vina.
Việc liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm cây vụ đông đã phần nào giúp người dân ổn định được đầu ra, từng bước thay đổi tập quán trong sản xuất và kinh doanh từ nhỏ lẻ, manh mún, lạc hậu sang sản xuất có tổ chức, theo quy hoạch, áp dụng kiến thức, khoa học kỹ thuật tiến bộ. Ðồng thời giảm dần việc sản xuất tự phát, dẫn đến sản phẩm nông nghiệp sản xuất ra bị dư thừa, gây tổn thất cho nông dân. Tuy nhiên, thực tế hoạt động liên kết trong thời gian qua cũng bộc lộ những khó khăn, bất cập. Thống kê trong 3 năm qua ở trên cho thấy, số lượng các doanh nghiệp tham gia liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm cây vụ đông trên địa bàn tỉnh mới chỉ đếm trên đầu ngón tay. Sự liên kết giữa các doanh nghiệp và nông dân không có tính bền vững, chỉ được 1-2 vụ rồi chấm dứt. Diện tích liên kết sản xuất - tiêu thụ sản phẩm cây vụ đông của tỉnh đang giảm dần qua từng năm, vẫn ở quy mô nhỏ, chiếm tỷ lệ không đáng kể so với diện tích gieo trồng và sản lượng rau củ sản xuất được mỗi vụ. Huyện Ý Yên là một trong những địa phương có diện tích sản xuất cây vụ đông đứng đầu của tỉnh. Mỗi năm, toàn huyện trồng trên 2.400ha, tập trung vào các loại cây: khoai tây, ngô, cà chua, bí xanh… Tuy nhiên, vụ đông năm nay huyện chỉ xây dựng được 1 mô hình liên kết sản xuất hành lá xuất khẩu với Cty CP Ðồng Giao với quy mô 4ha. Ðồng chí Nguyễn Thị Hiên, Phó Trưởng Phòng NN và PTNT huyện cho biết: “Vừa qua, huyện được Sở NN và PTNT giới thiệu cho doanh nghiệp thu mua, tiêu thụ sản phẩm cây vụ đông là Cty CP Giống cây trồng Kiên Giang ở Hải Dương thu mua khoai tây với giá 5.000 đồng/kg củ to, 3.000 đồng/kg củ nhỏ. Tuy nhiên khi triển khai xuống các địa phương thì người dân không đồng ý tham gia do giá thu mua sản phẩm đưa ra quá thấp so với thị trường hiện nay. Do không chắc đầu ra nên vụ đông năm nay của huyện diện tích giảm nhiều so với các năm trước”.
Có thể thấy, sự liên kết giữa doanh nghiệp, nông dân, HTX trong việc liên kết sản xuất - tiêu thụ sản phẩm cây vụ đông còn lỏng lẻo, chưa gắn kết được lợi ích và trách nhiệm của các bên với nhau. Hợp đồng liên kết chưa có tính ổn định, chưa hình thành hợp đồng dài hạn. Nhiều nông dân chưa quen với việc sản xuất theo hợp đồng, chưa tuân thủ quy trình, tiêu chuẩn, quy chuẩn sản xuất hàng hóa, chỉ quan tâm đến lợi ích trước mắt mà chưa thấy được lợi ích lâu dài về sản xuất, tiêu thụ ổn định. Theo một số doanh nghiệp, khi tham gia vào chuỗi liên kết, doanh nghiệp muốn có nguồn nguyên liệu ổn định, chất lượng cao nhằm đáp ứng yêu cầu tiêu thụ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, người dân đã tự ý phá vỡ hợp đồng, gây tổn thất cho doanh nghiệp. Ngoài ra, định hướng về các loại nông sản, sản phẩm cây vụ đông chưa được một số địa phương quan tâm đúng mức, nhiều hộ nông dân thiếu thông tin về thị trường, làm ăn theo kiểu phong trào, nên khi cung vượt cầu dẫn đến khó tiêu thụ, bị thương lái ép giá. Ðồng chí Trần Ngọc Chính, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và BVTV tỉnh cho biết: “Trong sản xuất nông nghiệp hiện nay của tỉnh vẫn chưa hình thành được các vùng nguyên liệu, vùng sản xuất hàng hóa lớn. Hạ tầng sản xuất, nhất là hệ thống giao thông, thủy lợi nội đồng chưa đáp ứng được yêu cầu chuyển dịch sản xuất. Việc ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật, công nghệ cao để nâng cao chất lượng, sản lượng và khả năng cạnh tranh của một số sản phẩm chủ lực (lúa chất lượng cao, rau an toàn...) chưa cao. Việc tổ chức sản xuất theo hướng hàng hóa còn thiếu bền vững, mối liên kết giữa doanh nghiệp và hộ nông dân trong ký kết hợp đồng cung ứng vật tư nông nghiệp, tiêu thụ sản phẩm chưa chặt chẽ, chưa đảm bảo lợi ích hài hòa giữa nông dân và doanh nghiệp”.
Ðể các mô hình liên kết sản xuất - tiêu thụ sản phẩm cây vụ đông phát triển bền vững và được nhân rộng, trước hết, các cấp, ngành, đoàn thể không thể “vắng mặt” trong chuỗi liên kết, với vai trò là người bảo hộ cho mối quan hệ này. Có định hướng, quy hoạch cụ thể vùng sản xuất, tích tụ ruộng đất, tạo điều kiện cho nông dân sản xuất hàng hóa lớn. Quan tâm đầu tư hệ thống giao thông, thủy lợi nội đồng; hỗ trợ nông dân mua máy móc, thiết bị phục vụ sản xuất. Tăng cường công tác chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật cho nông dân. Có cơ chế, chính sách khuyến khích, kêu gọi các doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp - nông thôn. Hỗ trợ, tạo điều kiện cho doanh nghiệp, nông dân đầu tư vào khâu xây dựng các nhà máy chế biến nông sản nhằm giảm tỷ lệ thất thoát và nâng cao giá trị sản phẩm. Thực hiện tốt công tác quản lý thị trường, giám sát chặt chẽ chất lượng vật tư hàng hóa phục vụ sản xuất nông nghiệp; khuyến khích, mở rộng các mô hình liên kết sản xuất - tiêu thụ sản phẩm cây vụ đông theo tiêu chuẩn VietGAP, bảo đảm VSATTP. Các doanh nghiệp cần tổ chức tốt mạng lưới tiêu thụ nông sản cho nông dân. Ðẩy mạnh việc ký kết hợp đồng tiêu thụ nông sản giữa nông dân và doanh nghiệp theo tinh thần Quyết định số 80/2002/QÐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về chính sách khuyến khích tiêu thụ nông sản thông qua hợp đồng. Trong quá trình thực hiện hợp đồng cần chú ý quy định chặt chẽ trách nhiệm của các bên khi tham gia ký hợp đồng để cùng nhau thực hiện nghiêm túc cũng như kiên quyết xử lý trách nhiệm khi các bên vi phạm hợp đồng. Trong mô hình liên kết, các doanh nghiệp cần chuyển giao các tiến bộ khoa học kỹ thuật, đầu tư vốn cho nông dân để nâng cao chất lượng sản phẩm, hiệu quả sản xuất. Ðồng thời, giữ vai trò là đầu mối, định hướng cho nông dân và HTX về quy mô, chất lượng, quy cách nông sản. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp và nông dân phải cùng nhau chia sẻ thông tin, lợi ích và cả rủi ro. Về phía người nông dân, muốn sản phẩm cây vụ đông của mình làm ra được người tiêu dùng đón nhận, đạt hiệu quả kinh tế cao thì cần sản xuất các sản phẩm có năng suất, chất lượng, giá trị cao đáp ứng yêu cầu của thị trường, bảo đảm VSATTP. Trong quá trình sản xuất theo hợp đồng phải nâng cao ý thức trách nhiệm và tuân thủ các quy định đối với các hợp đồng đã ký, bảo đảm được lợi ích giữa các bên. Các HTX, tổ hợp tác cần phát huy vai trò làm đầu mối tổ chức sản xuất, thu mua sản phẩm; tạo ra liên kết bền vững, để vụ đông thực sự trở thành vụ sản xuất chính, mang lại hiệu quả cao cho bà con nông dân./.
Ngọc Ánh
