Thông thường người hút thuốc lá sẽ nghiện qua ba giai đoạn sau:
- Giai đoạn nghiện tâm lý: bắt đầu có những quan điểm lệch lạc về thuốc lá, như nhận định thuốc lá là một biểu tượng của sự “trưởng thành”, “nam tính”, “sành điệu”…
- Giai đoạn nghiện hành vi: hút thuốc lá trở nên một thói quen, một phản xạ có điều kiện được củng cố bằng hình thức lặp đi lặp lại qua nhiều năm tháng, ví dụ hút thuốc khi uống cà phê, sau bữa ăn, khi gặp gỡ bạn bè, khi viết lách, làm việc căng thẳng,… lâu dần thành thói quen khó bỏ.
- Giai đoạn nghiện thực thể: khi chất nicotine đã có tác động lên quá trình hoạt động của hệ thống thần kinh khiến người hút thuốc lá có cảm giác hưng phấn, giảm lo lắng, tăng khả năng tập trung, và khi cai bỏ thuốc lá, người nghiện hút thuốc lá cảm thấy buồn bã, lo lắng, bứt rứt, mất ngủ, khó tập trung, vật vã vì hệ thần kinh của họ đã quen với sự hiện diện của nicotine trong máu. Đây là hội chứng cai thuốc lá, nguyên nhân hàng đầu khiến việc cai nghiện thất bại.
Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới WHO, ba biện pháp cai nghiện thuốc lá hiệu quả là “đánh” vào ba quá trình nghiện thuốc lá:
- Điều trị nhận thức, thay đổi hành vi: Là bước đầu tiên và rất quan trọng.
Người tư vấn cần chỉ ra lý do, hoàn cảnh, môi trường thúc đẩy việc hút thuốc lá và lý do cần bỏ hút. Cũng cần củng cố lý do và quyết tâm muốn cai thuốc lá, ít lắm cũng chuyển đổi việc hút thuốc lá thành một động thái khác có lợi cho sức khỏe hơn.
- Dùng chế phẩm nicotine thay thế: Biện pháp được khuyên dùng cho những trường hợp bị lệ thuộc thực thể nặng.
Nicotine thay thế có thể được cung cấp qua nhiều dạng khác nhau như: viên thuốc nhai, viên thuốc ngậm dưới lưỡi, nicotine hít (thuốc lá điện tử) và phổ biến nhất là miếng dán trên da.
Nicotine trong chế phẩm thay thế thấm vào máu ổn định, đồng đều hơn, khiến cơ thể không xuất hiện hội chứng cai thuốc do quá thiếu nicotine, nhưng cũng không tăng cao đạt đỉnh sảng khoái nên không gây nghiện.
Tùy theo cá nhân và mức độ nghiện thuốc, thời gian dùng nicotine thay thế thường kéo dài 1-2 tháng, cá biệt có thể kéo dài đến nửa năm.
- Điều trị bằng buprobion và varenicline: Cũng được khuyên dùng cho trường hợp lệ thuộc thực thể nặng. Buprobion và varenicline tác động lên hệ thống thần kinh làm người nghiện hút thuốc lá giảm hẳn ham muốn hút thuốc lá.
Tóm lại: Việc cai thuốc lá thành công hay không, trước tiên là tùy thuộc vào sự quyết tâm của con người. Đã có rất nhiều người nghiện thật nặng nhưng cũng đã tự cai thành công.
Đa số người nghiện hút ở giai đoạn tâm lý và hành vi là chính. Do đó, chỉ cần điều trị nhận thức và thay đổi hành vi, đặc biệt thay đổi môi trường công tác, việc cai bỏ thuốc lá thường thành công. Riêng một ít người nghiện lệ thuộc “thực thể” mới cần dùng liệu pháp nicotine thay thế mà thôi./.
Trung tâm Truyền thông - GDSK tỉnh
