Trung Quốc đang cố gắng giảm sự phụ thuộc của nền kinh tế khổng lồ vào than đá và nhiên liệu hóa thạch để đáp ứng mục tiêu trung hòa carbon đầy tham vọng vào năm 2060. Tuy nhiên, quốc gia này đang chật vật tìm giải pháp đóng cửa 40 nghìn nhà máy thủy điện.
Theo trang Bloomberg, từ những năm 1950, giới chức Trung Quốc đã đặt mục tiêu “chinh phục tự nhiên” bằng cách kiểm soát dòng chảy các con sông. Khi đó, nước này đã tiến hành xây dựng hàng loạt dự án đập lớn và nhỏ với tốc độ nhanh chóng để sản sinh ra điện, kiểm soát lũ lụt, cung cấp nước tưới cho đồng ruộng và nước sinh hoạt cho các thành phố. Tuy nhiên, chính sách này đang gây ra những tác động nghiêm trọng.
Quy mô của các công trình xây đập ở Trung Quốc là rất lớn. Tính đến cuối năm 2017, sông Dương Tử, con sông dài nhất Trung Quốc, có đến hơn 24 nghìn trạm thủy điện trải dài ở 10 tỉnh, thành. Ít nhất 930 trong số đó được xây dựng mà không có sự đánh giá cần thiết về tác động tới môi trường. Trên khắp Trung Quốc, nhiều công trình đập thủy điện cũ kỹ đang gây ra mối nguy hiểm nhất định, đặc biệt vào mùa mưa lũ. Theo số liệu của Bộ Tài nguyên Thiên nhiên Trung Quốc, có 3.515 hồ chứa tại nước này đã vỡ từ năm 1951 tới 2011. Trong đó, con đập Bản Kiều nổi tiếng ở tỉnh Hà Nam, cùng với 61 đập khác, đã bị vỡ sau 6 giờ xả lũ vào tháng 8-1975, khiến 240 nghìn người thiệt mạng. Các đợt mưa lũ nghiêm trọng trong thời gian qua cũng làm dấy lên câu hỏi về tính hiệu quả của những con đập thủy điện cũ kỹ ở Trung Quốc. Đầu năm nay, mưa lớn đã làm vỡ 2 con đập ở Nội Mông. Tại Hà Nam hồi tháng trước, mưa lũ làm trên 300 người chết trong khi giới chức cảnh báo đập Yihelan có thể “vỡ bất cứ lúc nào”. Các đập lớn và hồ chứa cũng ngày càng hủy hoại môi trường. Chúng làm thay đổi dòng chảy của các con sông, phá huỷ môi trường sống và làm gián đoạn quá trình di cư và sinh sản của cá. Kể từ khi đập Tam Hiệp hùng vĩ được hoàn thành trên sông Dương Tử vào năm 2006 sau hai thập kỷ xây dựng, một số hồ ở hạ lưu cũng đã bị thu hẹp đáng kể hoặc biến mất.
Trung Quốc hiện vẫn tiếp tục xây dựng các dự án thủy điện quy mô lớn, bao gồm dự án thuỷ điện Bạch Hạc Than có công suất 16GW. Tuy nhiên, chính phủ cho biết họ muốn dừng việc phát triển các thủy điện quy mô nhỏ hơn. Năm 2016, Trung Quốc cho biết sẽ “kiểm soát chặt chẽ việc mở rộng các trạm thủy điện nhỏ để bảo vệ môi trường”. Năm 2018, sau Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tới thăm núi Tần Lĩnh và sông Dương Tử, ông đã kêu gọi hoạt động bảo vệ môi trường hiệu quả hơn. Một chiến dịch cấp quốc gia đã được phát động ngay sau đó nhằm loại bỏ và nâng cấp 40 nghìn đập thủy điện nhỏ. Ông Ma Jun, Giám đốc Viện Các vấn đề Công cộng và Môi trường cho biết: “Các con sông đang bị khai thác quá mức sau nhiều thập kỷ xây dựng mà không có quy hoạch rõ ràng”. Mặt khác, những ý kiến ủng hộ thủy điện lại cho rằng Trung Quốc cần nhiều thủy điện hơn, chứ không phải là ít đi, để giúp quốc gia này bớt phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch. Ông Zhang Boting, Phó tổng thư ký Hiệp hội Kỹ thuật Thủy điện Trung Quốc, cho rằng nước này cần phải bỏ các dự án điện than trước, chứ không phải là dự án thủy điện có thể giúp Trung Quốc đạt mục tiêu “trung hòa carbon”. Một vấn đề khác là ai sẽ chi ngân sách để loại bỏ các dự án thuỷ điện không cần thiết này. Đóng cửa một nhà máy thủy điện là một chuyện, nhưng việc phá bỏ một con đập là điều không hề dễ dàng, đặc biệt những công trình này là một dự án kỹ thuật lớn, có kết cấu bê tông phức tạp và tiềm ẩn mối nguy hiểm nhất định. Huyện Chu Chí, tỉnh Thiểm Tây, phía bắc Trung Quốc, đã nợ một công ty thầu phá bỏ 3 trạm thuỷ điện hơn 100 triệu nhân dân tệ. Tuy nhiên, doanh thu của huyện này trong nửa đầu năm 2020 chỉ có 135 triệu nhân dân tệ. Huyện vẫn còn 26 nhà máy thuỷ điện cần phá bỏ. Ở nhiều nơi, do chi phí phá dỡ đắt đỏ, giới chức chỉ có thể quyết định phá dỡ các tuabin thuỷ điện và các con đập vẫn tồn tại.
“Trung Quốc được hưởng lợi rất nhiều từ các dự án bảo tồn nước trong nhiều thập kỷ. Nhưng có lẽ, đã đến lúc họ phải trả lại bằng việc phục hồi môi trường”, nhà môi trường học họ Ma nói./.
Theo baotintuc.vn
