Tổng thống Trăm đã ra lệnh cho quân đội dội tên lửa hành trình xuống căn cứ không quân của Xi-ri. Vụ tấn công đơn phương không được sự thông qua của Quốc hội Mỹ cũng như Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (LHQ) đã dấy lên những nghi vấn về thẩm quyền pháp lý của quyết định phát động hành động chiến tranh này.
Ông Trăm cùng các thành viên cao cấp trong chính quyền coi cuộc tấn công là đòn trừng phạt cho cái mà họ gọi là “Xi-ri vi phạm lệnh cấm sử dụng vũ khí hóa học”. Tuy nhiên, vụ tấn công đã đặt ra hai vấn đề lớn về pháp lý: một liên quan đến luật pháp quốc tế khi một quốc gia tấn công quốc gia khác mà không được LHQ cho phép; một liên quan đến luật pháp Mỹ: ai là người quyết định tấn công - Tổng thống hay Quốc hội - và liệu Mỹ có được quyền tấn công một quốc gia khác khi không phải phòng vệ.
Ông Trăm có thẩm quyền theo luật pháp quốc tế để ra lệnh tấn công Xi-ri?
Không. Hiến chương LHQ, một hiệp ước mà Mỹ đã phê chuẩn, chỉ công nhận hai căn cứ cho phép sử dụng vũ lực nhằm vào lãnh thổ của một quốc gia khác mà không cần sự tán thành của LHQ là: được sự cho phép của Hội đồng Bảo an hoặc hành động phòng vệ. Trong trường hợp Xi-ri, LHQ đã không phê chuẩn cuộc tấn công, và Bộ Quốc phòng Mỹ tuyên bố đây là hành động “nhằm ngăn chặn chính quyền Xi-ri sử dụng vũ khí hóa học một lần nữa” - đồng nghĩa không phải hành động phòng vệ.
Ngoại trưởng Mỹ Rếch Ti-lơ-sơn, trong một cuộc trả lời phỏng vấn ngắn với phóng viên, đã lấy cớ Xi-ri vi phạm Công ước Vũ khí hóa học và một nghị quyết liên quan của Hội đồng Bảo an từ năm 2013, khẳng định rằng: “Việc sử dụng những vũ khí hóa học bị cấm, vốn vi phạm một loạt chuẩn mực quốc tế, vi phạm các thỏa ước hiện hành, đã đòi hỏi loại phản ứng đáp trả này, tức là một phản ứng quân sự”.
Nghị quyết được ông Ti-lơ-sơn nhắc đến khẳng định Hội đồng Bảo an sẽ áp đặt “các biện pháp” nếu ai đó sử dụng vũ khí hóa học ở Xi-ri trong tương lai, nhưng văn bản này không đề cập trực tiếp tới lực lượng thực thi. Hiệp ước Cấm sử dụng vũ khí hóa học cũng không cung cấp cơ chế ủy quyền cho một bên nào đó tấn công bên vi phạm để trừng phạt.
Đó là chưa kể việc xác định thủ phạm gây ra vụ tấn công bằng vũ khí hóa học ở Xi-ri ngày 4-4 vẫn còn đang gây tranh cãi: Trong khi Mỹ và lực lượng nổi dậy Xi-ri đổ trách nhiệm cho lực lượng của Tổng thống Ba-sa An Át-xát thì chính quyền Xi-ri và Nga đã bác bỏ cáo buộc này với khẳng định quân đội Xi-ri không bao giờ sử dụng vũ khí hóa học, và thảm kịch xảy ra tại Íp-líp là do không quân Xi-ri đã không kích trúng một kho vũ khí hóa học của lực lượng nổi dậy.
Cuộc tấn công mà ông Trăm hạ lệnh cũng khác với những cuộc dội bom của Mỹ nhằm vào lực lượng khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng tại I-rắc. Mỹ tuyên bố những cuộc không kích này là nhằm hỗ trợ I-rắc phòng vệ chống khủng bố theo đề nghị của chính quyền Bát-đa. Với Xi-ri thì khác, quân đội Xi-ri đã không tấn công chống lại Mỹ hay đồng minh I-rắc.
Vụ tấn công Xi-ri liệu có thể coi là can thiệp nhân đạo?
Theo tờ
New York Times, một số nhà hoạt động nhân quyền đã tranh cãi rằng, tập quán quốc tế cũng cho phép sử dụng vũ lực để ngăn chặn một hành động bạo tàn. Trong khi đó những người khác lo ngại rằng, việc chấp nhận học thuyết đó có thể tạo ra một lỗ hổng lớn, dễ dẫn đến sự lạm dụng, làm xói mòn những rào cản quan trọng ngăn chặn chiến tranh.
Năm 1999, Mỹ đã tham gia cuộc không kích của NATO xuống Cô-sô-vô nhằm ngăn chặn chiến dịch tấn công người thiểu số tại đây dù thiếu sự cho phép của Hội đồng Bảo an LHQ. Chính quyền Tổng thống Bin Clin-tơn chưa bao giờ đưa một giải thích rõ ràng nào về căn cứ pháp lý quốc tế cho chiến dịch này. Thay vào đó họ viện dẫn một loạt yếu tố như: mối đe dọa với hòa bình, ổn định, nguy cơ khủng hoảng nhân đạo - mà không đưa ra được cơ sở khẳng định tại sao những yếu tố đó lại “hợp pháp hóa” cuộc chiến.
 |
| Một chiếc máy bay Xi-ri đậu trong nhà chứa không bị hư hại sau vụ tấn công bằng tên lửa Tomahawk phóng từ tàu chiến Mỹ hôm 6-4. Ảnh: Thedrive |
Ông Trăm có thẩm quyền pháp lý trong nước để tấn công Xi-ri không?
Câu trả lời còn chưa rõ ràng thậm chí ngay từ nội dung bản Hiến pháp Mỹ cũng như cách mà đất nước này đã được điều hành trên thực tế. Hầu hết các chuyên gia pháp lý đều đồng ý rằng, các nhà sáng lập nước Mỹ muốn Quốc hội quyết định việc phát động chiến tranh, ngoại trừ trường hợp khẩn cấp khi đất nước bị tấn công. Nhưng các đời Tổng thống Mỹ thuộc cả hai đảng đều có lịch sử đã phát động các chiến dịch quân sự ở nước ngoài mà không có sự cho phép từ Quốc hội, đặc biệt là kể từ sau khi kết thúc Chiến tranh Thế giới thứ hai, khi Mỹ duy trì lực lượng quân đội thường trực lớn thay vì chỉ huy động khi cần thiết như trước.
Trong kỷ nguyên hiện đại, các luật sư về pháp lý tranh cãi rằng, Tổng thống Mỹ - đồng thời là Tổng tư lệnh - có thể đơn phương sử dụng vũ lực quân sự nếu ông quyết định rằng cuộc tấn công đó là nhằm phục vụ lợi ích quốc gia, ít nhất là khi căn nguyên, quy mô và diễn tiến của cuộc tấn công đó chưa đạt đến mức một cuộc “chiến tranh” như ý nghĩa đề cập trong hiến pháp.
Hôm 7-4, ông Trăm đã tuyên bố: “Đây là hành động vì lợi ích an ninh quốc gia của Mỹ nhằm ngăn chặn, cản trở việc phổ biến và sử dụng vũ khí hóa học chết người”. Ông cũng viện dẫn cuộc khủng hoảng người tị nạn Xi-ri và sự bất ổn định đang tiếp diễn tại khu vực.
Tuy nhiên, theo tờ
New York Times, ông Giắc Gôn-xmít, giáo sư luật Đại học Ha-vớt từng lãnh đạo nhóm cố vấn pháp lý Bộ Tư pháp dưới thời Tổng thống Bút “con”, cho rằng vụ tấn công theo lệnh Tổng thống Trăm dựa trên những tiêu chuẩn “mong manh” hơn về lợi ích quốc gia so với những chiến dịch trước đó.
Ông Trăm có vi phạm Nghị quyết Quyền lực Chiến tranh?
Năm 1973, khi kết thúc Chiến tranh Việt Nam, Quốc hội Mỹ đã tìm cách đòi lại một số thẩm quyền đã bị chính phủ “lạm dụng” bằng cách thông qua Nghị quyết Các Quyền lực Chiến tranh, bất chấp sự phủ quyết của Tổng thống Ních-xơn. Nghị quyết quy định, tổng thống chỉ có thế sử dụng vũ lực vào các hoạt động thù địch với sự cho phép của Quốc hội, hoặc trong trường hợp nước Mỹ bị tấn công. Nhưng, rắc rối là, nghị quyết này cũng yêu cầu tổng thống hủy bỏ việc triển khai quân đội trong vòng 60 ngày nếu như quyết định sử dụng vũ lực thiếu sự cho phép của Quốc hội - có nghĩa là các chiến dịch ngắn ngày hoặc một cuộc tấn công chớp nhoáng được cho phép.
Sau vụ dội tên lửa hôm 6-4, đã xuất hiện những ý kiến trái chiều ngay trong nội bộ giới nghị sĩ Mỹ. Thượng nghị sĩ Ran Pôn viết trên Twitter: “Tổng thống cần sự cho phép của Quốc hội cho hành động quân sự theo quy định của hiến pháp”. Nhưng trước đó, Chủ tịch Ủy ban Vũ trang thượng viện, Thượng nghị sĩ Giôn Mắc-kên lại giữ quan điểm rằng ông Trăm không cần Quốc hội cho phép để tấn công Xi-ri với cáo buộc nước này sử dụng vũ khí hóa học. Ông Mắc-kên viện dẫn chiến dịch không kích chống Li-bi năm 1986 dưới thời Tổng thống Ri-gân với lý do Li-bi liên quan đến vụ đánh bom một vũ trường ở Béc-lin nơi các quân nhân Mỹ thường lui tới.
Đội ngũ pháp lý của ông Ô-ba-ma nghĩ gì về tính pháp lý của một cuộc tấn công Xi-ri?
Sau khi ông Ô-ba-ma cảnh báo Xi-ri từ năm 2012 rằng sử dụng vũ khí hóa học sẽ là “giới hạn đỏ”, nhóm pháp lý của ông đã xây dựng một bản ghi nhớ dài 17 trang, vạch rõ liệu tổng thống có thẩm quyền pháp lý để ra lệnh tấn công trong trường hợp Xi-ri vượt “giới hạn đỏ”. Trong bản ghi nhớ này, nhóm pháp lý đã kêu gọi Tổng thống Ô-ba-ma xin phép Quốc hội trước khi phát động tấn công quân sự - một bước đi mà ông đã không tiến hành vào năm 2011 khi tham gia chiến dịch không kích của NATO nhằm vào Li-bi.
Khi Xi-ri có hành động bị Mỹ xem là vượt “giới hạn đỏ” vào năm 2013, ông Ô-ba-ma đã nghe theo lời khuyên của nhóm cố vấn pháp lý, ông xin Quốc hội trao thẩm quyền phát lệnh tấn công trừng phạt Xi-ri. Tuy nhiên, Quốc hội đã không nhất trí với đề nghị này. Cuộc khủng hoảng sau đó được giải quyết với vai trò trung gian của Nga dẫn đến việc Xi-ri đồng ý tham gia Công ước Vũ khí hóa học và từ bỏ kho vũ khí hóa học của nước này./.
Theo TTXVN
