Nam Định không chỉ là nơi phát tích của Vương triều Trần, trung tâm tín ngưỡng thờ Mẫu mà còn là nơi hội tụ, lan tỏa nhiều loại hình tín ngưỡng dân gian đặc trưng của vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng; trong đó có tín ngưỡng thờ Đức Thánh Triệu Việt Vương (524-571) - người có công đánh đuổi giặc Lương xâm lược nước ta (thế kỷ VI). Theo số liệu thống kê bước đầu của Sở VH, TT và DL, các di tích thờ Triệu Việt Vương có ở khắp các huyện, gồm: Giao Thủy (12 di tích), Hải Hậu (8 di tích), Nam Trực (18 di tích), Nghĩa Hưng (5 di tích), Trực Ninh (7 di tích), Ý Yên (5 di tích), Vụ Bản (3 di tích), Xuân Trường (3 di tích), Mỹ Lộc (1 di tích). Số lượng di tích thờ phụng dày đặc đã khẳng định những đóng góp to lớn của Đức Thánh Triệu với lịch sử hình thành, phát triển của quê hương, đất nước.
 |
| Di tích lịch sử - văn hoá quốc gia Đình Phạm Xá, xã Yên Nhân (Ý Yên) thờ Đức Thánh Triệu Việt Vương. |
Giá trị lịch sử của tín ngưỡng
Thân thế, sự nghiệp của Đức Thánh Triệu Việt Vương được ghi ghép đầy đủ trong các bản thần tích, hệ thống văn bia, câu đối, đại tự hiện được lưu giữ tại nhiều di tích trên địa bàn tỉnh. Nội dung các nguồn tư liệu cổ đều thống nhất, khẳng định di tích lịch sử - văn hóa Đền Độc Bộ, xã Yên Nhân (Ý Yên) thuộc khu vực cửa biển Đại Nha xưa (nay là ngã ba sông Đào, sông Đáy) là nơi Triệu Việt Vương tuẫn tiết. Địa danh làng Độc Bộ và di tích Đền Độc Bộ đã được các nhà sử học, học giả nghiên cứu văn hóa tín ngưỡng và người dân trong vùng gọi bằng duệ hiệu tôn kính “Chính Miếu”, coi đây là trung tâm tín ngưỡng thờ phụng Đức Thánh Triệu Việt Vương. Trước kia, khi mới xây dựng, Đền Độc Bộ có quy mô nhỏ, nằm sát mép sông Đáy. Đến năm 1577, Đền được chuyển đến nơi có thế đất bằng phẳng, rộng rãi. Trải qua các triều đại phong kiến, Đền được tu sửa nhiều lần. Trong thời kỳ Pháp thuộc, địch đã phá Đền Độc Bộ lấy vật liệu xây đồn bốt. Năm 1957 dân làng Độc Bộ đã công đức phục dựng lại Đền. Từ đó đến nay, Đền nhiều lần được trùng tu, tôn tạo nhưng vẫn giữ nguyên kiểu dáng kiến trúc gốc “tiền chữ Nhất, hậu chữ Công”. Điểm đặc biệt ở Đền Độc Bộ là pho tượng Triệu Việt Vương bằng đồng ngồi trên bệ đá cao 1,6m, đầu đội mũ, mình tạc áo long bào chạm khắc tinh xảo theo phong cách nghệ thuật thời Nguyễn. Ngoài ra, Đền còn lưu giữ được nhiều câu đối, văn bia, đại tự và các đạo sắc phong của các triều đại từ thời Vua Lê Hiển Tông (1783) đến thời Vua Khải Định (1924)… Ngoài Đền Độc Bộ là nơi ghi dấu sự hiển linh, hóa thánh của Vua Triệu, trên địa bàn xã Yên Nhân còn có 3 di tích phụng thờ ngài được Nhà nước xếp hạng. Qua khảo cứu các cổ vật, hiện vật tại Đền Tự Lạc, xã Thọ Nghiệp (Xuân Trường), văn bia “Phúc thần bi minh” lưu giữ tại di tích có ghi: “Vua Tự Đức ra chiếu chỉ cho các xã dọc vùng duyên hải tôn thờ thần hiệu Triệu Thánh Vương (tức Triệu Quang Phục) để cầu xin sự bảo hộ. Các xã đều kính cẩn vâng theo”. Cư dân các vùng đất mới tuân theo Chiếu của Vua mà tìm về nơi “Chính Miếu” - Đền Độc Bộ để xin rước chân nhang, thần hiệu của ngài về thờ phụng tại quê hương với mong muốn mưa thuận, gió hòa, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu, cuộc sống no đủ, hạnh phúc… Từ đó, tín ngưỡng thờ Đức Thánh Triệu đã lan tỏa rộng khắp các vùng quê biển và một số vùng lân cận trong và ngoài tỉnh, tạo thành một hệ thống di tích dày đặc, tín ngưỡng phổ biến như ngày nay.
Tăng cường quản lý, bảo vệ di tích
Thực hiện Luật Tín ngưỡng tôn giáo, Luật Di sản văn hóa và các văn bản về bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể, phi vật thể của Chính phủ, Bộ VH, TT và DL, thời gian qua, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 19/QĐ-UBND ngày 7-7-2017 về phân cấp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị các di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn tỉnh, Quyết định số 2330/QĐ-UBND ngày 17-10-2017 về phê duyệt, công bố danh mục kiểm kê di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn tỉnh. Các văn bản được Sở VH, TT và DL, các cơ quan, đơn vị liên quan và các địa phương triển khai thực hiện nghiêm túc, đúng quy trình, phân công cụ thể trách nhiệm của các cấp, các ngành, các tổ chức, cá nhân trong việc quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị của từng loại hình di sản văn hóa; trong đó có tín ngưỡng thờ Đức Thánh Triệu Việt Vương gắn với hệ thống các di tích liên quan đến tín ngưỡng này. Đây là công cụ pháp lý góp phần thực hiện tốt công tác quản lý Nhà nước về di sản, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cộng đồng đối với các giá trị truyền thống lịch sử, văn hóa của quê hương. UBND tỉnh đã ban hành các quy định về việc tiếp nhận hiện vật, đồ thờ tự và các linh vật phù hợp với văn hóa tín ngưỡng, tâm linh của dân tộc; huy động sự đóng góp của toàn xã hội để gìn giữ, bảo tồn, phục hồi di tích, phát huy giá trị di sản. Các địa phương trong tỉnh tiếp tục rà soát, kiểm kê, tổng hợp các di tích thờ, phối thờ Đức Thánh Triệu Việt Vương, nghiên cứu xây dựng hồ sơ di tích trình UBND tỉnh, Bộ VH, TT và DL xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, cấp quốc gia. Đối với các di tích được Nhà nước xếp hạng, các địa phương đều thành lập Ban quản lý di tích, thực hiện có hiệu quả công tác tổ chức, quản lý lễ hội theo nếp sống văn minh, đảm bảo cảnh quan môi trường văn hóa, an ninh trật tự, ngăn chặn bài trừ mê tín dị đoan, khôi phục các hoạt động văn hóa, thể thao dân gian. Chính quyền các địa phương đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động bảo tồn, chống xuống cấp di tích; tăng cường tuyên truyền các quy định pháp luật về di sản văn hóa. Từ nguồn kinh phí đầu tư của Nhà nước và sự đóng góp của nhân dân, nhiều di tích thờ Triệu Việt Vương đã được trùng tu, tôn tạo với kinh phí hàng chục tỷ đồng, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, tâm linh của nhân dân. Tiêu biểu như: Đền Độc Bộ, Đình Phạm Xá (Ý Yên); Đền Tam Thôn (Trực Ninh); Đình Vuông, Đình Thanh Khiết, Đình Đan Phượng, xã Giao Yến (Giao Thủy)…
Phát huy giá trị văn hóa tín ngưỡng
Lễ hội truyền thống ở các di tích thờ Triệu Việt Vương được tổ chức vào dịp trung tuần tháng 8 âm lịch để tưởng niệm ngày mất của ngài. Lễ hội Đền Độc Bộ, xã Yên Nhân (Ý Yên) tổ chức từ ngày 12 đến 15-8 (âm lịch) hàng năm có nhiều sinh hoạt tín ngưỡng độc đáo. Trong dịp lễ, với ý nghĩa là “Chính Miếu”, đại diện các di tích thờ Đức Thánh Triệu ở trong và ngoài tỉnh đã về Đền Độc Bộ làm lễ cáo yết, xin phép khai hội. Là lễ hội có quy mô lớn của vùng nên công tác quản lý, tổ chức lễ hội được ngành VH, TT và DL tỉnh, chính quyền và nhân dân xã Yên Nhân tổ chức đảm bảo trang nghiêm, văn minh. Vào ngày chính hội 13-8 (âm lịch), tại Đền Độc Bộ diễn ra nghi lễ rước kiệu bát cống của các làng trong xã. Sau khi đoàn rước về tới Đền, tất cả các kiệu được chầu ở sân đền đặt hướng về nơi Triệu Việt Vương tuẫn tiết. Bát nhang Đức Thánh Triệu được rước vào đền làm lễ nhập tịch. Vào giờ Ngọ (12 giờ trưa) diễn ra nghi thức tế “Tam kỳ giang” ở ngã ba sông (cách đền chừng 200m - nơi hợp lưu giữa ba dòng nước: sông Đào, sông Đáy và cửa biển). Nghi thức này có sự tham gia của đông đảo thuyền bè của người làm nghề sông nước các tỉnh: Nam Định, Thái Bình, Ninh Bình, Thanh Hoá... Chủ tế là người làng Độc Bộ đứng ra điều hành các nghi thức cúng tế. Nghi thức tế “Tam kỳ giang” gồm 2 tuần lễ (khóa lễ): tế Thiên địa (trời đất) cầu cho mưa thuận, gió hoà, cây cối tốt tươi, mùa màng bộ thu, cuộc sống no đủ và tế Thánh (đọc Chúc văn ca ngợi công đức Triệu Việt Vương và lễ rước nước). Sau khoảng 2 giờ tế lễ trên sông, các đội tế rước nước về Đền tiếp tục chương trình lễ hội. Cùng với các nghi thức truyền thống trang nghiêm, lễ hội còn có nhiều hoạt động văn hoá văn nghệ dân gian sôi nổi như: ca trù, hát chèo, thi làm cỗ chay, cờ tướng, tổ tôm điếm, bắt vịt, kéo co, chọi gà, bơi chải…
Tín ngưỡng thờ Đức Thánh Triệu Việt Vương gắn với các di tích, lễ hội truyền thống ở tỉnh ta mang đặc trưng văn hóa tín ngưỡng của cư dân nông nghiệp lúa nước vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng. Đặc biệt nghi thức tế lễ “Tam kỳ giang” trên sông là nét đẹp văn hóa độc đáo mà ít địa phương trong cả nước duy trì tổ chức được với quy mô lớn. Hàng năm, lễ hội tại các di tích thờ đức Thánh Triệu Việt Vương ở tỉnh ta thu hút đông đảo du khách trong và ngoài tỉnh về dự, qua đó tạo hiệu ứng tích cực trong thực hiện định hướng phát triển loại hình du lịch tâm linh./.
Bài và ảnh: Khánh Dũng
