Xã Nam Mỹ (Nam Trực) là vùng đất cổ. Trải qua thời gian, hiện người dân nơi đây còn lưu giữ được nhiều nét đẹp văn hóa truyền thống trong thờ cúng tổ tiên, thờ danh nhân, các vị thần có công với dân, với nước…
Trên địa bàn xã hiện có 3 ngôi đền cổ gồm: Ðền Ðồng Phù (xóm Ðồng Tâm), Ðền Ðức Ông (xóm Tiền Phong 2), Ðền Vô Hoạn (xóm Tân Dân) và khu lăng mộ Quế Hoa công chúa (xóm Ðồng Tâm). Trong đó, Ðền Ðồng Phù và Ðền Ðức Ông đã được UBND tỉnh xếp hạng di tích lịch sử văn hóa. Ðền Ðồng Phù thờ Tam toà thánh Mẫu Tứ phủ công đồng và bà Trần Thị Ngọc Trân, hiệu là Quế Hoa công chúa (hậu duệ nhà Trần). Ðền Ðức Ông thờ Tướng quân Bùi Gia Liễu, một vị tướng của nhà Trần trấn giữ ngã ba Hoàng Giang (phía nam hành cung Thiên Trường). Khi đón đánh quân tiên phong của giặc Chiêm Thành, ông bị thương nặng và mất tại khu vực Trại Ðồng (nay là xóm Tiền Phong 2, thôn Ðồng Phù), được nhân dân địa phương lập đền thờ, tôn làm Phúc thần. Lễ hội truyền thống xã Nam Mỹ là lễ hội chung của 2 thôn Ðồng Phù và Vô Hoạn, diễn ra trong 5 ngày, từ mồng 9 đến 12-3 âm lịch. Sáng mồng 9-3, dân làng tổ chức nghi thức tế nam quan, nữ quan để mở cửa đền. Trong đó, sáng mồng 10-3 dân làng tổ chức rước kiệu các vị thần làng từ các ngôi đền khác và kiệu các giáp ra đền chính. Ðám rước trong lễ hội thu hút đông đảo nhân dân ở các xã: Nam Phong, Nam Vân, Nam Toàn, Ðiền Xá, Hồng Quang, Tân Thịnh và khách thập phương tham gia. Ði đầu đám rước là 2 hàng cờ, sau đó là đội trống, ngũ lôi, bát bửu, chấp kích, phường bát âm, nhang án, kiệu…; theo sau là các đội tế bô lão, khách thập phương và dân làng. Ði cùng đám rước là các đội múa lân, sư, rồng phù giá... Ðến ngày 12-3 âm lịch, các đền tổ chức tế và rước kiệu yên vị. Ngoài những nghi lễ thiêng, trong các ngày diễn ra lễ hội còn có các sinh hoạt văn hóa dân gian như: hát chèo, cờ tướng, chọi gà… Ðặc sắc nhất là trò cờ người 3 năm mở 1 chương. Chương cờ vào các năm Tý, Ngọ, Mão, Dậu (trong đó thôn Ðồng Phù năm Mão, Dậu; thôn Vô Hoạn năm Tý, Ngọ). Chương cờ đến lượt thôn nào thì thôn đó cử ra 2 bà tướng cờ và 30 quân. Quân cờ là 15 người trang phục xanh, 15 người trang phục đỏ. Trang phục 2 bà tướng đồng màu với quân nhưng cầu kỳ hơn với mũ tiên, áo thêu, đi hài…
 |
| Một góc làng quê xã Nam Mỹ ngày nay. |
Là địa phương thuần nông nên lễ vật tế thần, tế mẫu của người dân Nam Mỹ còn giữ được nhiều nét văn hóa ẩm thực bản địa. Trước thời điểm diễn ra lễ hội truyền thống, những phụ nữ đại diện cho các gia đình tập trung thành bản hội theo xóm để chuẩn bị các lễ vật hành lễ ở các di tích địa phương gồm: Ðền Ðồng Phù, Ðền Ðức Ông, Ðền - Chùa Vô Hoạn, khu lăng mộ thờ Quế Hoa công chúa Trần Thị Ngọc Trân, Chùa Sùng Khánh. Các lễ vật ở chùa là lễ chay gồm: Oản bột, xôi, hương hoa quả; ở đền, lăng gồm: thịt gà, thịt lợn, xôi nếp, trầu, rượu, hương, hoa quả. Trong đó, gà được chọn để làm lễ vật phải là gà trống được chăn thả theo quy trình nghiêm ngặt, luôn giữ mức tăng trọng phù hợp, trọng lượng khoảng 1,5 đến 2kg, mào gà đỏ tươi, nhú cao đều, lông có màu đỏ mật, chân vàng tươi, đuôi dài. Ðặc biệt, trong lễ hội, vào buổi chiều muộn ngày 10-3 âm lịch, khi lo xong công việc ở Ðền Ðồng Phù và Ðền Vô Hoạn, các hộ dân quy tụ anh em xa gần tập trung làm cỗ cúng tổ tiên và Quế Hoa công chúa tại gia đình hoặc nhà thờ họ. Mâm cỗ cúng tại các gia đình ngoài các vật phẩm: thịt gà, thịt lợn, xôi, hương hoa… còn có chè kho, bánh trôi, bánh chay. Phong tục cúng tổ tiên và Quế Hoa công chúa vào ngày 10-3 âm lịch tại các gia đình ở Nam Mỹ đã có từ nhiều đời nay. Trong ngày này, anh em trong gia đình dù làm ở xa cũng về tụ họp với nhau, cùng làm các lễ vật tỏ lòng thành kính với tổ tiên và Quế Hoa công chúa. Lễ vật cúng tiêu biểu của người dân Nam Mỹ là chè kho. Cách làm chè kho của người dân nơi đây cơ bản giống chè kho truyền thống nhưng vẫn có hương vị riêng của bản địa. Món chè kho của người dân xã Nam Mỹ luôn nổi bật với màu vàng ươm và mùi thơm của gừng, đỗ trên mâm cỗ cúng của gia đình.
Cùng với gìn giữ những mỹ tục trong ngày hội truyền thống, người dân xã Nam Mỹ vẫn duy trì các lễ tiết trong năm như: Tết Nguyên đán (từ lễ trừ tịch giao thừa đến mồng 1, 2, 3 tháng Giêng), tục yến lão và khao lão (tổ chức vào ngày 14 tháng giêng) tôn vinh các vị đại thọ, thượng thọ, đắc thọ; tế xuân vào ngày 6 tháng giêng; tục thượng điền, hạ điền, kỳ yên, lập hạ, lễ cơm mới, lễ chạp... Bên cạnh đó, các dòng họ trong xã đều lập từ đường thờ tổ đáp ứng nhu cầu văn hóa tâm linh và niềm tự hào truyền thống của con cháu trong dòng họ.
Những nét đẹp văn hóa truyền thống trong thờ cúng tổ tiên, thờ các danh nhân, các vị thần có công với dân, với nước của người dân xã Nam Mỹ cho thấy sự hiện diện của một hình thức sinh hoạt văn hoá làng xã lành mạnh, mang tính cộng đồng cao. Nền tảng đó đã tạo động lực để người dân trong xã nỗ lực phát triển kinh tế, xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc./.
Bài và ảnh: Viết Dư
