 |
Năm 1953, từ 4 câu thơ Hồ Chủ tịch tặng thanh niên xung phong (TNXP), nhạc sĩ Hoàng Hòa, tên thật là Cao Hy Vọng, quê xã Nam Cường (Nam Trực) đã xúc cảm sáng tác bài hát “Thanh niên làm theo lời Bác”. Bài hát nhanh chóng lan truyền, được các chiến sĩ, lớp thanh niên cả nước ngày ấy đón nhận. Trong ngày chào mừng Giải phóng Thủ đô (10-10-1954), có 2 bài hát được vang lên trong ngày hội lớn đều là những ca khúc do người con quê hương Nam Định sáng tác, đó là bài “Tiến về Hà Nội” của nhạc sĩ Văn Cao và bài “Thanh niên làm theo lời Bác” của nhạc sĩ Hoàng Hoà. Tháng 10-1992, tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VI, bài hát “Thanh niên làm theo lời Bác” được chọn làm bài ca chính thức của Đoàn.
Nhân kỷ niệm 70 năm Ngày thành lập QĐND Việt Nam, chúng tôi đến thăm gia đình nhạc sĩ Hoàng Hòa tại số 3, Hồ Xuân Hương, phường Nguyễn Du, quận Hai Bà Trưng (Hà Nội). Do ông bị tai biến, sức khỏe yếu, bị liệt và phát âm không rõ tiếng nên chúng tôi trò chuyện với người thân trong gia đình và được gia đình cung cấp những tài liệu, sáng tác của nhạc sĩ chưa công bố trên các phương tiện truyền thông, trong đó, có lời hai của bài hát “Thanh niên làm theo lời Bác”. Trao cho tôi cuốn tư liệu, có nhiều bút tích và bài hồi ký của nhạc sĩ, ông Hoàng Long, là em trai của nhạc sĩ Hoàng Hòa tâm sự:
- Bài hát “Thanh niên làm theo lời Bác” của anh tôi là nhạc sĩ Hoàng Hoà sáng tác năm 1953, nhưng nhiều người nhầm tên và quê quán của tác giả. Thực tế, khi sáng tác bài hát này, em tôi là Bí thư Tỉnh Đoàn Thái Bình, nên mọi người nhầm tưởng Thái Bình là quê hương của tác giả. Nhắc đến tên Hoàng Hòa, nhiều người nhớ đến một nhạc sĩ hơn là cán bộ Đoàn. Thực ra, cả cuộc đời Hoàng Hòa cống hiến cho phong trào thanh niên. Năm 15 tuổi, Hoàng Hoà tham gia Đoàn Thanh niên cứu quốc, từng là Bí thư Tỉnh Đoàn Hưng Yên, Bí thư Thành Đoàn Hải Phòng, Thường vụ Trung ương Đoàn khóa III, IV, là Trưởng Ban học sinh, sinh viên.
Qua câu chuyện với người thân trong gia đình, chúng tôi được nghe nhiều thông tin về hoàn cảnh ra đời của ca khúc truyền thống của Đoàn. Từ tháng 9-1949 đến tháng 5-1953, Hoàng Hòa hoạt động trên địa bàn Thái Bình. Vào một buổi sáng tháng 3-1953, tại khu du kích căn cứ Đông Hồ - Kỳ Anh (Thái Bình), anh đọc được bài tường thuật chuyến đi thăm đơn vị TNXP - Phân đội 312 bảo đảm giao thông ở Việt Bắc ngày 28-3-1951 tại bản Nà Tu (nay là xã Cẩm Giàng, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Cạn) của Bác trên Báo Cứu quốc. Qua bài báo, Bí thư Tỉnh Đoàn Thái Bình Cao Hy Vọng rất xúc động về hình ảnh và tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ TNXP. Trong chuyến thăm, Bác Hồ ân cần căn dặn: “Đã là TNXP thì bất cứ việc gì trên giao dù dễ hay khó, to hay nhỏ, ở lĩnh vực nào cũng đều phải xung phong”. Rồi Bác hỏi: “Các cháu có thấy người ta đào được núi không?”. “Thưa Bác, chúng cháu đang đào núi đây ạ”. “Thế có thấy ai lấp được biển không?”. Anh chị em trong đội nhìn nhau bí quá không biết trả lời như thế nào, vì mới chỉ nghe kể về biển chứ đã ai được trông thấy tận mắt. Thấy tất cả im lặng, Bác kể chuyện ở Hải Phòng nhân dân lấn biển để lấy đất trồng trọt như thế nào cho anh chị em nghe. Đoạn Bác Hồ nói: “Bây giờ Bác tặng các cháu mấy câu thơ để các cháu ghi nhớ và phấn đấu mỗi khi làm việc”:
- “Không có việc gì khó. Chỉ sợ lòng không bền. Đào núi và lấp biển. Quyết chí ắt làm nên”.
 |
Nằm trong lòng địch hậu, bài báo, nhất là 4 câu thơ Bác Hồ căn dặn TNXP đã gây xúc động với nhạc sĩ Hoàng Hòa. Trong bài hồi ký của mình, nhạc sĩ Hoàng Hòa ghi lại: “Tôi nghĩ ngay tới việc phải viết ngay bài hát truyền đạt lời Bác dạy cho thanh niên, động viên họ lên đường cứu quốc. Bác thường nói “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại thành công”. Cứ thế, nên tôi lấy câu đầu tiên “kết đoàn lại”, cảm xúc lên rất nhanh, từng tứ nhạc, từng câu cứ cuộn chảy, nối nhau ra. Tôi viết một lèo mà không phải sửa gì, hoàn thành chỉ trong một buổi sáng. Trong 4 câu đầu, tôi dùng chùm 3 để miêu tả lớp lớp thanh niên hùng tráng. Sau đó là cao trào: “Không có việc gì khó/ Chỉ sợ lòng không bền/ Đào núi và lấp biển/ Quyết chí ắt làm nên”. Cao trào đó làm bài hát hoàn chỉnh, nói lên được thông điệp với thanh niên. Buổi chiều, tôi hát thử cho anh em, mọi người thuộc ngay và hát rất khí thế. Chỉ bằng cách truyền miệng mà trong thời gian ngắn, bài hát được phổ biến khắp tỉnh Thái Bình và khu tả ngạn sông Hồng (Hưng Yên - Hải Dương - Hải Phòng). Tháng 10-1954, khi phổ biến bài hát cho đoàn quân tiến vào tiếp quản Thủ đô, anh em gợi ý đổi chữ “kết đoàn lại” thành “kết liên lại” cho dễ hát. Tôi thích và dùng chữ “ắt” ở cuối bài - nguyên văn bài thơ của Bác, từ này thể hiện chí khí thanh niên rất mạnh, nhưng mọi người muốn đổi thành “cũng” cho dễ thuộc. Tôi “cũng” đồng ý vì bài hát phục vụ phong trào quần chúng, cần dễ hát, dễ thuộc”.
Ông Hoàng Long, em trai nhạc sĩ Hoàng Hòa kể: Tháng 7-1954, tại hội nghị cán bộ Đoàn toàn quốc, bài hát này được phổ biến cho các đại biểu. Chủ tịch Hồ Chí Minh dành thời gian gặp gỡ các đại biểu về dự hội nghị tại Phủ Chủ tịch. Bác hỏi thăm sức khỏe của mọi người, về tình hình sản xuất, kiến thiết ở miền Bắc và chi viện cho sự nghiệp giải phóng miền Nam. Bác đề nghị mọi người cùng hát tập thể một bài và bài hát "Thanh niên làm theo lời Bác" vang lên. Mọi người hát xong, Bác hỏi tên tác giả, lúc đó Hoàng Hòa cũng có mặt ở đấy. Bác khen: "Cháu làm bài hát hay đấy nhưng phải phổ biến cho mọi người cùng hát đấy nhé!". Trước khi chia tay, Bác còn căn dặn: "Các cháu về đơn vị, địa phương phải cố gắng công tác, học tập và thực hiện đúng như lời bài mà các cháu vừa hát!".
Trao cho chúng tôi “Bản nhạc gốc” của ca khúc truyền thống của Đoàn, ông Hoàng Long tâm sự: Về bài hát này cũng còn nhiều điều đáng nói. Nó phổ biến, đoàn viên nào cũng thuộc nhưng lại không biết tên tác giả. Có một vài đoàn văn công và một số bài báo giới thiệu tác giả là Hoàng Hà (Đại tá trong Đoàn văn công Tổng cục Chính trị). Nhạc sĩ Hoàng Hà là em ruột nhạc sĩ Hoàng Hòa và không cùng anh sáng tác ca khúc này. Bài hát vốn có hai lời nhưng các tập sách nhạc chỉ in lời một, có nơi còn in sai lời. Lời hai của ca khúc “Thanh niên làm theo lời Bác”:
“Khó không sờn xung phong tiến lên nào anh em ơi.
Ta quyết xây dựng hạnh phúc hòa bình độc lập, tự do
Khó không sờn xung phong tiến lên sản xuất kiến thiết
Lúa ngô đầy đồng, nhà máy tưng bừng sản xuất ấm no
Đi lên Thanh niên, chớ ngại ngần chi
Đi lên Thanh niên, làm theo lời Bác
“Không có việc gì khó
Chỉ sợ lòng không bền
Đào núi và lấp biển
Quyết chí ắt làm nên”
Trong sáng tác âm nhạc, Hoàng Hòa được coi là nhạc sĩ của Đoàn với hơn 30 ca khúc viết cho thanh niên. Tiêu biểu như: “Vâng lời Bác thanh niên lên đường”, “Đoàn ta đi tiên phong”, “Ra đi giết giặc”, “Hát lên bạn ơi”, “Nhớ mãi công ơn Người”, “Về đây họp Đoàn”, “Lẽ sống”, “Đất nước vào xuân”… Năm 2012, nhạc sĩ Hoàng Hoà vinh dự được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhì vì những cống hiến cho sự nghiệp xây dựng Đoàn và tuổi trẻ Việt Nam./.
Việt Thắng
