Ở làng Hạ, hầu như nhà nào cũng trồng cây lá gai làm bánh bởi đó là sản vật không thể thiếu trong mâm cỗ dịp hội làng.
 |
| Ảnh: Internet |
Cây lá gai ưa nơi ẩm mát, chẳng kén đất trồng. Vào mùa mưa, chỉ cần cắt những cành già giâm xuống đất là thời gian sau đã mọc lên những bụi lá gai um tùm, che rợp cả lối ngõ, đường dong. Một dạo, khi loại bao xác rắn dệt bằng sợi ni-lon còn chưa thông dụng như bây giờ, người làng Hạ còn có thêm nghề tước sợi gai từ thân cây già, đan thành những chiếc bao bố, bán cho bà con quanh vùng để đựng thóc lúa. Lá gai có nhiều chất sắt, tạo nên màu đen nhánh khi làm bánh. Vì vậy, người dân trong làng khi chăn nuôi thường truyền nhau kinh nghiệm cắt nhỏ lá gai, trộn vào thức ăn cho gà để gà đẻ sai trứng, nhiều lòng đỏ. Mùa này, người dân làng Hạ bắt đầu thu hoạch lá gai, chuẩn bị nguyên liệu để làm bánh, dâng lên các bậc tiền nhân có công mở đất, lập làng. Lá gai phải hái trước khi những đợt gió mùa đông bắc lạnh giá kèm theo sương muối tràn về, tránh cho lá bị táp; lại phải chọn lá bánh tẻ chứ không được non quá hoặc già quá mới cho nhiều bột. Lá gai hái về đổ ra mấy chiếc nia ở giữa sân, cả nhà xúm vào nhặt bỏ lá sâu rồi mới đem rửa sạch, phơi khô, tước hết xơ và nghiền thành bột mịn. Trước khi làm bánh, bột lá gai được cho vào túi vải dày, ninh trong nước thật kỹ để bột bớt vị chát và thêm sánh dẻo. Bánh gai làng Hạ thơm ngon có tiếng, ngày thường mang bán ở chợ huyện chỉ một lúc là hết veo, vì người dân khá cẩn thận ngay từ khâu chọn nguyên liệu. Ngoài bột lá gai, bột gạo nếp bắc để làm vỏ bánh còn cần đến đậu xanh loại mốc vỏ, khi đồ chín có màu vàng tươi và bở tơi, thịt mỡ khổ thái hạt lựu, vừng, hạt sen, cùi dừa nạo nhỏ, đường hoa mai để làm nhân bánh. Ngay đến lá gói, trừ khi không có lá chuối ngự mới dùng lá chuối tây, vì lá chuối ngự tạo cho bánh có lớp vỏ lụa đẹp mắt và tăng thêm hương vị thơm ngon, hấp dẫn. Bánh gai không luộc trong nước mà phải đem hấp như kiểu đồ xôi mới chín thấu, lâu bị khô và giữ được những tinh túy của nguyên liệu đã kỳ công chọn lựa.
Vào dịp hội làng, nhà nào cũng làm vài chục bánh gai rồi chọn những chiếc vuông vắn, đẹp nhất, bên ngoài thắt bằng lạt giang nhuộm màu hồng điều, góp vào mâm cỗ chung của làng. Cùng với các sản vật khác của quê hương, chiếc bánh gai với màu áo nâu đen giản dị được nâng niu, trân trọng dâng cúng thành hoàng làng bởi những nguyên liệu làm nên nó là công sức, thành quả lao động của người dân làng Hạ suốt một năm cần mẫn trên đồng ruộng. Chẳng vậy, mà khi tan hội, được phát lộc một chiếc bánh gai, bọn trẻ con cứ giữ mãi trên tay, không nỡ bóc ra ăn. Còn du khách có dịp đến với lễ hội làng Hạ, khi ra về trên xe bao giờ cũng treo một vài chục bánh để món quà đặc sản dân dã của vùng quê thuần nông được lan tỏa hương thơm, vị ngọt đến mọi nhà./.
Lam Hồng
