Vùng ven biển quê tôi với những con sông đỏ nặng phù sa không chỉ miệt mài bồi đắp cho bãi lúa, nương ngô bốn mùa xanh tốt mà còn mang đến nguồn thực phẩm dồi dào, phong phú. Mùa nào thức ấy, người dân bằng kinh nghiệm truyền lại từ bao đời cứ theo đó mà tận hưởng sự ưu đãi của thiên nhiên. “Tháng chín động rươi, tháng mười động ra, tháng ba động rạm”. Riêng loài cáy có quanh năm, nhưng từ khoảng tháng tư âm lịch, cáy mới chắc mẩy, hấp dẫn người đi câu hơn cả. Từ sáng sớm, dọc hai bờ sông, bờ ruộng, các bà, các chị ngang hông đeo giỏ, trên đầu nón trắng lấp lóa lũ lượt rủ nhau đi câu cáy. Con sông buổi sáng nước cạn để lộ ra hàng trăm hang hốc với những chú cáy màu nâu đất thập thò chạy ra chạy vào. Chỉ cần một chiếc cần bằng cây điền thanh buộc sợi chỉ dài, mồi câu là con sâu khoai bỏ ruột hoặc ruột con ốc vặn là có thể câu từ sáng đến trưa. Giống cáy háu ăn nhưng lại nhát nên nghỉ hè, được theo mẹ, theo chị đi câu cáy, lũ trẻ chúng tôi luôn được dặn phải đi rón rén sau người lớn và không được nói to. Nhưng nhiều lúc lũ trẻ hiếu động, thấy con cào cào ngô hoặc con chuồn chuồn ớt bay vù trước mặt là quên cả lời mẹ dặn, chạy túa cả lên để vồ và hò hét ầm ĩ, làm lũ cáy chạy tọt vào hang. Cáy câu về được cho vào vại để phân loại và bọn trẻ thường chọn ra vài con còng đỏ làm “trâu” thi chọi suốt buổi trưa. Nhiều người không thích cáy bởi mùi vị hơi hăng nồng, nhưng khéo chế biến sẽ có những món ngon mà ai đã ăn một lần thì không thể nào quên. Chả thế mà bác tôi sống giữa thủ đô mấy chục năm rồi, các món ngon, vật lạ chẳng thiếu, nhưng hè nào cũng gọi điện về giục giã người nhà gửi cho mấy chai mắm cáy. Trưa hè nóng bức, mẹ hái quanh vườn nhà nắm rau đay, mồng tơi, thêm quả mướp hương nấu với cáy là cả nhà được thưởng thức món canh ngon lành, mát bổ. Trứng cáy màu vàng nâu lấy từ yếm của những con cáy cái được coi là đặc sản, khi nấu lên với rau ngót hoặc quả bí đao non có màu đỏ như son, ăn bùi và thơm phức, thường chỉ ưu tiên cho người già, trẻ nhỏ. Riêng món mắm cáy, nước cáy thì ở quê tôi nhà nào cũng dự trữ một vại để ăn quanh năm. Hè về, sau những trận mưa rào, rau muống, rau lang đua nhau vươn ngọn mơn mởn, luộc lên vẫn còn giữ được màu xanh mướt, chấm với nước cáy vắt chanh pha chút tỏi ớt ăn thật giòn ngọt, đậm đà. Ngày đông giá rét, ngại đi chợ đường xa, chỉ cần bát nước cáy đặc sánh màu nâu hồng như nước phù sa cũng đủ đưa vài bát cơm. Tôi bôn ba đây đó khắp nơi, bao thứ nước chấm hảo hạng của các vùng miền đều đã nếm qua, nhưng vị nước cáy hăng nồng đặc biệt đó với tôi vẫn là ngon nhất, luôn nhắc tôi nhớ về quê hương yêu dấu./.
Lam Hồng
