Tề Hoàn Công hỏi Quản Trọng:
- Nước Tề ta vốn là một nước lớn, tiên quân là Hi Công đối địch được với các nước chư hầu cũng gọi là cường thịnh; đến đời Tương Công, chính lệnh bất thường đến nỗi gây ra tai biến. Ta đây mới lên nối ngôi, lòng dân chưa định, thế nước chưa yên, nay muốn chỉnh đốn lại giềng mối thì phải làm điều gì trước ?
Quản Trọng thưa:
- Lễ, nghĩa, liêm, sĩ là bốn điều cốt yếu ở trong nước, nếu bốn điều ấy không giữ được thì tất phải mất nước. Nay chúa công muốn chỉnh đốn lại giềng mối thì nên giữ bốn điều ấy mà lãnh đạo dân.
Tề Hoàn Công lại hỏi:
- Làm thế nào mà lãnh đạo được dân ?
- Muốn lãnh đạo dân, trước nhất phải yêu dân.
- Yêu dân thì phải làm thế nào ?
- Yêu dân thì phải dạy dân lấy đạo thân ái, nghĩ cách giúp đỡ, giảm bớt thuế má, khiến cho dân được đông người nhiều của. Đó là cái đạo yêu dân ?
Tề Hoàn Công lại hỏi:
- Làm thế nào dân được yêu ?
- Muốn cho dân yêu thì sĩ, nông, công, thương gọi là “bốn dân”, nên nghĩ cách mở mang, làm cho họ đều giữ được nghề nghiệp.
Chiến quốc sách
Lời bàn: Con người mà thiếu lễ, nghĩa, liêm sĩ thì còn hơn là một con vật. Một quốc gia mà toàn thể quan dân thiếu lễ độ, không kính người trên, không yêu kẻ dưới, ích kỷ hại người, chuyên vụ tư lợi, đục khoét của công thì sớm muộn gì cũng dẫn đến họa diệt vong.
Muốn lãnh đạo được dân mà không chút yêu thương dân không dạy dân những đạo đức, không phục vụ dân, trái lại chỉ chuyên việc sát phạt, khủng bố tàn nhẫn có khác nào vua Kiệt nhà Hạ, vua Trụ nhà Thương, vua Nê-rong thời cổ La mã thì làm sao dân được bình trị.
Yêu dân phải cải thiện đời sống cho dân bằng việc làm cụ thể.
Nếu mọi ngành hoạt động kinh tế đều được phát triển, dân có nghề nghiệp làm ăn, được no ấm, chẳng những tránh được nạn trộm cướp loạn lạc, mà dân còn mến đức nhà cầm quyền, cùng nỗ lực tăng gia sản xuất làm nước được giàu.
Dân có giàu, nước mới mạnh.
Làm lợi cho dân chẳng những nước được bình trị mà kẻ cầm quyền còn được tăng thêm uy tín, tiếng tốt ngàn đời./.
Theo Xử thế của cổ nhân
