Dòng họ Bùi Đại tộc, thôn Duyên Thọ, xã Trực Đạo (Trực Ninh), tỉnh Nam Định là dòng họ tiêu biểu của tỉnh trong công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng gia đình học tập, dòng họ học tập.
Theo gia phả tiên tổ dòng họ ghi lại thì vào nửa đầu thế kỷ XVII, cụ cao hiển tổ Bùi Đình Ruệ cùng những người anh em từ xứ Đông (Hải Dương) về sinh cơ lập nghiệp ở thôn Nam Chân, xã Duyên Bình, đặt tên là Duyên Thọ. Cụ đã cho xây dựng nhà thờ tổ và đền thờ thần Hoàng làng là Đức thánh Trần Hưng Đạo Đại Vương. Đến năm 1956, cải cách ruộng đất, thôn Duyên Thọ thuộc xã Quang Hưng - Duyên Bình cũ về hợp Nam Chân huyện, tổng Ngọc Giả, sau đó chuyển về Duyên Thọ thôn, nay là xã Trực Đạo (Trực Ninh). Trải qua nhiều thời kỳ lịch sử, các thế hệ trong dòng họ Bùi Đại tộc, thôn Duyên Thọ luôn sống hoà thuận, đồng lòng sản xuất và tham gia kháng chiến bảo vệ và xây dựng quê hương đất nước. Thời kỳ thực dân Pháp cai trị, cuộc sống của nhân dân ta vô cùng cực khổ, song trong cảnh ngộ đó, dòng họ Bùi có nhiều gia đình đã vượt khó, lấy việc học chữ Nôm, chữ Hán, chữ quốc ngữ để vươn lên thoát cảnh lam lũ đói nghèo. Nhiều cụ tổ đã thành danh có chức sắc, phẩm hàm trong xã hội. Cụ cao tổ Tự Đình Ruệ đỗ quan thời Lê. Lớp sau như các cụ Bùi Mạc, Bùi Huệ làm Chánh tổng, cụ Bùi Thược làm thanh tra ngũ tỉnh, cụ Bùi Thiện đỗ đạt kinh đô Huế, cụ Bùi Khắc Xương đỗ Nhất trường và nhiều cụ khác là thầy đồ dạy chữ Nôm, chữ Hán… Sau Cách mạng Tháng 8-1945, hưởng ứng lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch, toàn dân tích cực tham gia kháng chiến vừa chống giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm, con cháu dòng họ Bùi đã tích cực tham gia phong trào bình dân học vụ. Đến năm 1954, có 70% con cháu trong dòng họ biết chữ. Nhiều người họ Bùi thành đạt công tác tại các cơ quan Trung ương. Trong kháng chiến, từ đường họ Bùi là nơi hội họp của cán bộ kháng chiến. Nhiều gia đình trong họ đào hầm bí mật nuôi giấu cán bộ. Tổng kết thành tích kháng chiến chống thực dân Pháp, họ Bùi có 10 Huy chương Kháng chiến, 5 Bằng khen của Chính phủ, 18 Giấy khen cấp tỉnh. Hoà bình lập lại, nhà nhà, người người họ Bùi thôn Duyên Thọ đi học, nhất là sau ngày đất nước thống nhất, ai ai trong dòng họ cũng nhận thức rằng: “Nhân bất học bất tri lý”, “Hiền tài là nguyên khí quốc gia”. Năm 1998, Ban Khuyến học dòng họ Bùi Đại tộc được thành lập với 15 thành viên. Sau một thời gian hoạt động, Ban Khuyến học dòng họ đã mở rộng việc kết nạp hội viên mới, tuyên truyền vận động 100% gia đình trong họ tham gia đóng quỹ hội. Kết quả, có 115 hộ gia đình trong họ hưởng ứng đóng góp được 3,5 triệu đồng. Từ năm 2010 đến nay, ngoài đóng góp theo mức chung của các gia đình, dòng họ đã khơi gợi tấm lòng hảo tâm của các thành viên trong họ đã đỗ đạt thành danh ủng hộ xây dựng quỹ. Đến nay quỹ dòng họ có số dư gần 100 triệu đồng. Hàng năm, dòng họ tổ chức phát thưởng cho các cháu từ bậc học mầm non đến THPT đạt danh hiệu từ học sinh tiên tiến trở lên, bình quân mỗi cháu 50 nghìn đồng. Riêng các cháu đạt giải học sinh giỏi cấp huyện, tỉnh hoặc đỗ các trường cao đẳng, đại học, Ban Khuyến học dòng họ thưởng cho mỗi cháu 100 nghìn đồng. Đồng thời, mỗi năm, dòng họ trợ cấp một suất học bổng cho cháu nào gia đình khó khăn học giỏi xuất sắc với số tiền 300 nghìn đồng. Với sự quan tâm công tác khuyến học khuyến tài dòng họ, kết quả học tập của con cháu trong dòng họ rất đáng tự hào. Năm nào dòng họ cũng có cháu đạt học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh. 11 năm liền tính từ năm 2009 đến năm 2020 có gần 600 cháu đạt học sinh giỏi, trong đó có 19 cháu đạt học sinh giỏi cấp huyện, 1 cháu đạt học sinh giỏi cấp tỉnh. Qua 22 năm xây dựng và phát triển công tác khuyến học, đến nay dòng họ Bùi đã có 2 tiến sĩ, 141 cử nhân đang công tác ở các ngành: Kinh tế, khoa học, viễn thông, công nghệ thông tin, hoặc là giảng viên đại học, 21 cháu đang học đại học, cao đẳng… Hưởng ứng phong trào học tập suốt đời, dòng họ đã vận động các gia đình và toàn họ phấn đấu xây dựng mô hình học tập. Từ năm 2016 đến năm 2020, hàng năm dòng họ có trên 80% gia đình đạt danh hiệu “Gia đình học tập”. Hiện tại trong họ có 95% số hộ gia đình có từ 1-4 con đã tốt nghiệp đại học hoặc đang học đại học. Tiêu biểu như gia đình ông Bùi Ngọc Chân, cả 2 vợ chồng và các con đều là thạc sĩ; ông Bùi Xuân Hưởng, cả 2 vợ chồng và 2 con là thạc sĩ; các ông Bùi Văn Phảng, Bùi Đắc Lộc, Bùi Xuân Bổng, Bùi Văn Chức, Bùi Văn Đức, Bùi Chuyên, Bùi Văn Thuần, Bùi Trung Nam, Bùi Văn Hà, Bùi Văn Ba, Bùi Văn Giang đều có 3 con đỗ đại học… Đến nay dòng họ có hơn 30 giáo viên giảng dạy từ bậc học mầm non đến tiểu học, THCS, THPT, đại học, cao đẳng, dạy nghề; nhiều người là cán bộ quản lý ở các trường đại học, trường phổ thông… Để động viên, khuyến khích con cháu trong họ giữ gìn, nối tiếp truyền thống, Ban Khuyến học dòng họ thường xuyên nhắc nhở các gia đình động viên con cháu chăm ngoan học giỏi, đạt thành tích cao trong các nhà trường. Dòng họ còn phát động các hộ gia đình, các thành viên đang là người lao động tham gia các lớp bồi dưỡng, tập huấn kiến thức, chuyển giao khoa học kỹ thuật về vật nuôi, cây trồng, bảo vệ sức khoẻ, an toàn vệ sinh thực phẩm, bảo vệ môi trường xanh - sạch - đẹp… do Trung tâm Học tập cộng đồng và các ban, ngành trong xã tổ chức, động viên các thành viên Hội Người cao tuổi đến Nhà văn hoá thôn đọc sách, báo, tập thể dục dưỡng sinh, nghe đài, xem ti vi, mạng internet, sử dụng điện thoại thông minh… Nhìn chung dòng họ đã thu hút 90% người trong họ tham gia các loại hình học tập. Với những kết quả trên, dòng họ Bùi Đại tộc đã được các cấp ghi nhận và khen thưởng. Các năm: 2016-2018, dòng họ Bùi được xã và huyện tặng Giấy khen. Năm 2016 và 2018, dòng họ được Huyện uỷ, HĐND, UBND huyện tặng Giấy khen và bức trướng “khuyến học - khuyến tài”, xây dựng xã hội học tập; Giấy khen dòng họ có thành tích xuất sắc trong công tác khuyến học khuyến tài xây dựng xã hội học tập. Năm 2019, dòng họ Bùi được Hội Khuyến học tỉnh tặng Giấy khen; Ông Bùi Xuân Bổng, Trưởng Ban khuyến học dòng họ Bùi được Trung ương Hội Khuyến học tặng Bằng khen.
Phát huy truyền thống dòng họ, các thế hệ con cháu trong dòng họ Bùi, thôn Duyên Thọ, xã Trực Đạo (Trực Ninh) đang tiếp tục phát huy truyền thống cha ông, phấn đấu vươn lên trong học tập và trong cuộc sống để bày tỏ lòng tri ân đối với tiên tổ, làm rạng danh dòng họ và quê hương./.
Minh Thuận
