Tỉnh ta có 4 con sông lớn, gồm: sông Hồng, sông Đào, sông Đáy và sông Ninh Cơ, với tổng chiều dài gần 520km. Theo quy hoạch, các cơ quan chức năng đã thăm dò, khảo sát địa chất về trữ lượng khai thác và khoanh định số điểm mỏ được phép khai thác cát sông giai đoạn 2011-2020, gồm 12 điểm mỏ ở cả 4 tuyến sông với tổng trữ lượng khai thác khoảng hơn 8 triệu m3 cát. Trong đó, tuyến sông Hồng có 8 điểm mỏ gồm: mỏ Bãi Búng, xã Mỹ Tân (Mỹ Lộc); mỏ Bãi Gùi 1 và 2, xã Nam Thắng (Nam Trực); mỏ Mom Rô 1, xã Trực Chính (Trực Ninh); mỏ Mom Rô 2, xã Xuân Hồng; mỏ Sa Cao, xã Xuân Châu; mỏ Xuân Tân 1 và 2, xã Xuân Tân (Xuân Trường), trữ lượng quy hoạch khai thác gần 6 triệu m3 cát. Tuyến sông Đào có 1 điểm mỏ là mỏ Yên Phúc (Ý Yên) với trữ lượng quy hoạch khai thác gần 130 nghìn m3 cát. Tuyến sông Đáy có 1 điểm mỏ là mỏ Nghĩa Hồng (Nghĩa Hưng), trữ lượng quy hoạch khai thác hơn 334 nghìn m3 cát. Tuyến sông Ninh Cơ có 2 điểm mỏ gồm: mỏ Nghĩa Sơn (Nghĩa Hưng); mỏ Nghĩa Thắng từ địa phận xã Nghĩa Thắng (Nghĩa Hưng) đến cửa Lạch Giang thuộc xã Nghĩa Thắng và Thị trấn Thịnh Long (Hải Hậu) với trữ lượng quy hoạch khai thác hơn 1 triệu 833 nghìn m3 cát. Trong tổng số hơn 8 triệu m3 khai thác giai đoạn 2011-2020, cát làm vật liệu xây dựng chiếm hơn 5 triệu m3; cát làm vật liệu san lấp chiếm gần 3 triệu m3.
 |
| Điểm tập kết khai thác cát trên sông Ninh Cơ thuộc xã Xuân Ninh (Xuân Trường). |
Mặt khác, tỉnh ta đã khoanh định các khu vực cấm khai thác cát gồm: bãi Hưng Long (ở xã Nam Phong, TP Nam Định) gần ngã ba sông Hồng và sông Đào do khai thác ở khu vực này sẽ làm thay đổi dòng chảy ảnh hưởng đến an toàn đê điều; các khu vực chưa được cấp phép thăm dò khai thác; các khu vực nằm trong hành lang bảo vệ an toàn đê điều, đường bờ dọc theo các sông và hành lang bảo vệ an toàn của bãi bồi trên sông; các công trình thủy lợi, các cầu, cống bắc qua sông; các bến đò, bến cảng, bến phà và các khu vực có các điểm di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh. Tỉnh chỉ đạo dừng cấp phép khai thác 9 mỏ gồm: Mỏ bãi Tân Thành 1 và 2, xã Nghĩa An, mỏ bãi Nghĩa Đồng, xã Nghĩa Đồng và Đồng Sơn, mỏ bãi Đống Cao, xã Nghĩa Minh, mỏ bãi Hoàng Nam, xã Hoàng Nam, mỏ bãi Đò Mười, xã Nghĩa Sơn (Nghĩa Hưng); mỏ bãi Xuân Nghĩa (Xuân Ninh), mỏ bãi Xuân Hồng (Xuân Trường); mỏ bãi Bến Mới, xã Yên Phong (Ý Yên).
Tuy nhiên, thực tế hiện nay nạn khai thác trái phép cát trên sông khá phức tạp, khó kiểm soát. Theo thống kê của Sở TN và MT trên địa bàn toàn tỉnh hiện có hơn 700 cá nhân, tổ chức khai thác cát dọc các tuyến sông nhưng chỉ có 5 doanh nghiệp được cấp phép khai thác; có trên 300 bãi tập kết và kinh doanh VLXD trên bãi sông và ven các tuyến đê, hầu hết đều trái phép, vi phạm hành lang đê điều và quy định về xây dựng bến bãi tập kết. Luật Khoáng sản có hiệu lực từ ngày 1-7-2011 đã bổ sung quy định về quyền thăm dò - khai thác, đấu giá quyền khai thác khoáng sản nhưng hiện tại Chính phủ mới ban hành Nghị định số 22/2012/NĐ-CP ngày 26-3-2012 quy định về đấu giá quyền khai thác khoáng sản và Nghị định số 15/2012/NĐ-CP ngày 9-3-2012 về quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Khoáng sản, chưa có hướng dẫn cụ thể, khiến các cơ quan chức năng khó triển khai công tác đấu giá cấp phép quyền khai thác khoáng sản cho các doanh nghiệp sắp hết hạn cấp phép. Bên cạnh đó, công tác kiểm tra, ngăn chặn bắt giữ và xử lý tình trạng khai thác cát trái phép gặp nhiều khó khăn do các tổ chức, cá nhân khai thác cát trái phép hoạt động phân tán, luôn thay đổi thời gian, địa điểm. Đoạn sông Đào thuộc địa giới hành chính 2 huyện Vụ Bản, Nam Trực, theo quy hoạch từ tháng 4-2011, Sở TN và MT không cấp thêm giấy phép khai thác cát cho các cá nhân, tổ chức khai thác cát, song ngoài các doanh nghiệp khai thác cát phục vụ san lấp cho Thành phố Nam Định, KCN…, còn nhiều tàu thuyền của tư nhân có trọng tải nhỏ khai thác cát trái phép ảnh hưởng đến đê kè, vi phạm an toàn giao thông đường thuỷ, gây mất an ninh trật tự tại địa phương. Thời gian qua, Sở TN và MT đã phối hợp với Phòng Cảnh sát Đường thuỷ (Công an tỉnh), Đội quản lý đê điều huyện Vụ Bản tiến hành kiểm tra, xử lý tình trạng khai thác cát trái phép. Trong 6 tháng đầu năm 2012, Phòng Cảnh sát Đường thuỷ đã kiểm tra, xử lý 14 trường hợp khai thác cát trái phép trên sông Đào, xử phạt hành chính hơn 11 triệu đồng. UBND xã Thành Lợi (Vụ Bản) đã tổ chức 3 đợt kiểm tra các bến bãi, xử phạt 6 hộ với số tiền 12 triệu đồng.
Ngày 10-1-2011, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 52/QĐ-UBND về phê duyệt quy hoạch khai thác cát sông trên địa bàn tỉnh đến năm 2020. Để thực hiện quyết định của UBND tỉnh, Sở TN và MT sẽ tham mưu cho UBND tỉnh ban hành quy định về nội dung, trách nhiệm phân cấp quản lý của huyện, xã đối với tài nguyên cát và môi trường. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, ngăn chặn và xử lý kiên quyết đối với các tổ chức, cá nhân khai thác cát trái phép, không theo quy hoạch. Tổ chức cắm phao tiêu khoanh định khu vực được phép khai thác cát sông; phao tiêu và biển báo khu vực cấm khai thác, hạn chế khai thác cát sông. Tăng cường tuyên truyền các văn bản pháp luật về quản lý, bảo vệ tài nguyên khoáng sản nói chung, cát sông nói riêng để nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên, nhân dân và những tổ chức, cá nhân tham gia khai thác cát./.
Bài và ảnh: Đức Toàn
