Bà Trần Thị Yểu, 67 tuổi, ở xóm Già, xã Kim Thái (Vụ Bản) đã gắn bó gần như cả cuộc đời với nghề đan lưới. Bà bảo, nghề đan lưới đã có từ cả trăm năm, từ thời các cụ để lại. Lứa chúng tôi từ khi 5-6 tuổi đã được dạy những việc đơn giản nhất là “vào ghim”, lớn dần mới học cách đan “then mốt, then hai”. Đến 9-10 tuổi thì trẻ con xóm Già đều đã thạo nghề. Đan lưới tuy là nghề phụ nhưng cũng mang cho người dân nơi đây thêm nguồn thu nhập để trang trải cuộc sống. Gắn bó với sợi gai và những tấm lưới từ thuở ấu thơ, bà Yểu nắm rành rẽ những kỹ xảo và thăng trầm của nghề. Theo bà, sở dĩ người dân nơi đây có nghề đan lưới là do yếu tố tự nhiên. Trước đây, khi hệ thống thủy lợi chưa phát triển, xã Kim Thái và cả huyện Vụ Bản nằm trong vùng trũng, thường xuyên chịu cảnh “chiêm khê, mùa thối”. Từ tháng tám hằng năm cho đến sát Tết Nguyên đán, nhiều cánh đồng quanh xóm như: đồng Mét, đồng Vọt, đồng Chanh... nước ngập mênh mông, đi lại phải dùng thuyền. Do vụ mùa ngập nước, không cấy hái được nên phương kế sinh nhai chủ yếu là: thanh niên trai tráng hoặc đi làm thuê các nơi, hoặc đánh cá; phụ nữ, trẻ em thì đan lưới đánh cá hoặc mò cua, bắt hến...
 |
| Đan lưới bảo hiểm tại hộ bà Trần Thị Yểu, xóm Già, xã Kim Thái. |
Những năm đói kém, khó khăn, chính những chiếc lưới vó vừa giúp người dân trong thôn đi khắp vùng đánh bắt tôm cá kiếm ăn, vừa là mặt hàng kinh doanh hiệu quả. Trước đây, để đan các loại vó, lưới, người trong thôn phải dùng vỏ của cây gai tước thành sợi để đan. Để đan lưới, sợi gai phải được mắc vào “ghim” (vót bằng tre, dài khoảng 22cm, một đầu nhọn, rỗng giữa...) để tiện thao tác và một tấm gỗ mỏng hình chữ nhật gọi là “cữ” để tính khoảng cách giữa các mắt lưới. Với đặc tính bền, dẻo và chịu được tác động của thời tiết, lưới gai thường được dùng làm lưới đánh cá với khoảng cách mắt lưới từ 1-2cm (trong nghề gọi là “then mốt, then hai”). Người thợ dùng 3 ghim để đan, ghim ở giữa đan theo lối 1 xỏ, 2 vắt; 2 ghim 2 bên đan theo lối 2 xỏ, 2 vắt. Cứ thế, từ cuộn gai dài, qua bàn tay khéo léo của các mẹ, các chị và chỉ vài dụng cụ đơn sơ, từng tấm lưới đánh cá với khổ rộng tối đa đến 70 mắt lưới (khoảng 70-80cm). Lưới gai Kim Thái bền, chắc, đều đẹp, nên không chỉ để dùng tại chỗ mà còn được người đánh cá quanh vùng tìm mua.
Ngày nay nghề chài lưới thu hẹp, những tưởng nghề đan lưới ở xóm Già mai một. Nhưng sau một thời gian ngắn trầm lắng, nghề đan lưới lại phát triển khi bắt kịp sự thay đổi của thị trường. Nhu cầu sử dụng lưới trong sản xuất và sinh hoạt ngày càng đa dạng: lưới đánh cá, lưới giăng hoa, các loại lưới dùng cho một số môn thể thao như bóng đá, cầu lông, bóng chuyền, lưới quây ở các trang trại nuôi gà, vịt thả… Nguyên liệu cũng đa dạng hơn, từ sợi cước đến sợi nhựa tổng hợp, sợi pha ni-lông; ghim tre ngày xưa đã được thay thế bằng ghim nhựa với đầy đủ các kích cỡ, màu sắc. Chị Trần Thị Quý, xóm Già cho biết: đan lưới bây giờ đỡ vất vả hơn trước nhiều. Nguyên liệu, dụng cụ được đại lý nhập về tận nơi rồi giao khoán cho các hộ trong xóm nhận gia công; lưới thành phẩm cũng có đại lý lo tiêu thụ. Vì thế, ở xóm Già hiện nay có khoảng vài trăm hộ làm nghề đan lưới. Nhà ít thì 1-2 người, nhà đông thì 3-4 người tham gia. Tiền công tùy theo kích thước rộng, hẹp của tấm lưới được tính theo mức từ 14-22 nghìn đồng/kg. Theo chị Quý, bình quân người thạo nghề như chị nếu ngồi đan miệt mài một ngày cũng được từ 3-4kg lưới, thu nhập bình quân từ 45-60 nghìn đồng/ngày. Đợt nào hàng đặt là lưới sợi to, mắt thưa có thể đan được tới 10kg thì thu nhập hơn 100 nghìn đồng/ngày là thường. Tuy mức thu nhập chưa cao nhưng nếu chăm chỉ, mỗi tháng những người làm nghề cũng có khoản thu nhập thêm từ 1,5-2 triệu đồng để trang trải thêm cho cuộc sống mà hầu như không phải đầu tư gì, lao động cũng nhẹ nhàng, phù hợp với nhiều đối tượng. Đặc biệt với người già, người hạn chế sức khoẻ, không thể chạy chợ hay đi xa tìm việc lúc nông nhàn. Có nghề để làm, họ vừa được vận động tay chân, vừa có được “đồng ra, đồng vào”. Sản phẩm lưới đan thủ công vẫn còn thị trường lâu dài./.
Bài và ảnh: Thành Trung
