Theo các cụ cao niên cho biết, nghề đóng tàu gỗ ở Thị trấn Quất Lâm (Giao Thủy) đã có từ xấp xỉ trăm năm nay. Bắt đầu từ việc sửa chữa, khắc phục hỏng hóc trong quá trình sử dụng của những chiếc thuyền nhỏ (tải trọng từ 2-3 tấn, đóng ở nơi khác), sự sáng tạo và cần cù của người dân vùng biển đã giúp những người thợ lành nghề của Thị trấn Quất Lâm phát triển thành nghề đóng tàu và đóng được những chiếc tàu gỗ nặng đến trên 50 tấn, chịu được sóng gió cấp 8-10...
 |
| Tàu cá vỏ gỗ được đóng tại Cty CP Đóng tàu và Thiết bị tàu thủy HTC, Thị trấn Quất Lâm. |
Nằm ở phía nam huyện Giao Thủy, giáp cửa Hà Lạn là nơi sông Sò (một nhánh của sông Hồng) hòa mình với biển Đông, xã Giao Lâm xưa (tiền thân của Thị trấn Quất Lâm) chỉ có nghề làm muối và đi thuyền. Có hai dạng đi thuyền, một là lênh đênh trên những con sóng bạc để khai thác tôm, cá biển hoặc ngược xuôi trên những nhánh sông để buôn bán các loại hàng hóa khắp các vùng, miền. Trước đây chỉ có thuyền gỗ mà Nam Định không có rừng nên từ hàng trăm năm trước, dân sông nước của Giao Thủy đều phải đi đóng tàu gỗ ở các địa phương khác. Sau một thời gian sử dụng, do thường xuyên bị ngâm nước nên nhiều tàu bị hở mối ghép phải kéo lên bờ để sửa chữa. Đó là những tiền đề để nghề đóng tàu gỗ ở Thị trấn Quất Lâm hình thành và phát triển cho đến hiện nay.
Trong quá trình tìm hiểu lịch sử nghề đóng tàu gỗ ở Thị trấn Quất Lâm, từ đồng chí Chủ tịch UBND Thị trấn Nguyễn Cảnh Thạc đến các chủ cơ sở đóng tàu gỗ như: Nguyễn Văn Tuế (tổ dân phố Ninh Tiến), Trần Văn Trường (tổ dân phố Lâm Khang) hay anh Nguyễn Văn Hùng, Giám đốc Cty CP Đóng tàu và Thiết bị tàu thủy HTC đều cho rằng người có công mang nghề đóng tàu gỗ về địa phương là cụ Nguyễn Văn Rao (tên thường gọi là cụ Hào Rao). Cụ Hào Rao đã tự mày mò sửa chữa từ những hỏng hóc nhỏ đến những sự cố lớn rồi dần dần đã tự đóng được những con tàu gỗ đầu tiên có tải trọng từ 1-10 tấn, dùng buồm và bánh lái để điều khiển. Ngày trước, để có nguyên liệu đóng tàu, gỗ được mua ở các tỉnh phía Bắc, kết thành bè rồi thả xuôi theo sông Hồng về sông Sò và cập bến tại cửa Hà Lạn. Sau đó, gỗ được chuyển lên bờ rồi xẻ thành từng tấm ván để đóng tàu; phần lõi chắc chắn nhất của cây gỗ để làm khung, sườn tàu theo hình xương cá. Toàn bộ các công đoạn từ: phác thảo, pha chế nguyên liệu, uốn cong thành mạn và thi công sản phẩm đều hoàn toàn thủ công. Trong đó khâu cần thận trọng, tỉ mỉ nhất là uốn các tấm ván từ dạng thẳng thành cong theo hình dáng con tàu; rồi ván tàu được ghép với nhau theo hình răng cưa, cố định bằng các loại đinh sắt (đinh thuyền). Do hình thành bằng những tấm ván ghép lại nên để thuyền kín hoàn toàn, không bị ngấm nước, người thợ phải “xảm” (trát, bịt) các khe, kẽ, mạch hở bằng hỗn hợp làm từ phoi tre (tre bương dùng dao bào mỏng) vo với vôi củ và dầu trẩu (một loại cây họ thông). Hỗn hợp này khi khô vừa có tác dụng như keo chống nước, có thể kéo dài thời gian sử dụng của con tàu từ 7-8 năm liên tục. Qua vài chục năm hình thành, phát triển, những tinh hoa, thủ thuật và kinh nghiệm của nghề đóng tàu gỗ ở Thị trấn Quất Lâm từ thực tế sản xuất đã nức tiếng khắp trong vùng, trong tỉnh. Đến những năm 1960 của thế kỷ trước, tổ thợ do cụ Hào Rao làm thợ cả của HTX nghề cá Hải Tiến (xã Giao Lâm cũ) là địa điểm duy nhất của cả huyện Giao Thủy vừa đóng mới, sửa chữa các loại tàu thuyền đánh cá, vận tải.
Sau gần 60 năm miệt mài làm nghề, truyền nghề, đào tạo được đội ngũ khoảng 30-40 thợ đóng tàu lành nghề, cụ Hào Rao khuất bóng sau một cơn bệnh nặng. Cùng thời điểm ấy, mô hình HTX hoàn thành sứ mệnh lịch sử và giải thể. Đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, nhiều thợ cả tài hoa như các ông: Nguyễn Văn Tơn (tổ dân phố Lâm Quý); Nguyễn Văn Nhượng (tổ dân phố Cồn Tàu)... đã mang nghề đi khắp các tỉnh, thành phố như: Nghệ An, Hải Phòng, Quảng Ninh... mưu sinh. Nghề đóng tàu gỗ tại Thị trấn Quất Lâm thời điểm này rơi vào trầm lắng, gián đoạn khoảng 10 năm. Đến năm 1997, “đòn bẩy” kích cầu giúp nghề đóng tàu gỗ ở Thị trấn Quất Lâm là có điện lưới quốc gia, đồng thời nhu cầu về tàu biển, tàu vận tải của địa phương, của huyện và cả vùng tăng cao. Nắm được xu thế đó, anh Nguyễn Văn Hùng, một thợ lành nghề trong tổ thợ của cụ Hào Rao năm xưa đã quyết định mở xưởng đóng tàu tại bến cá cửa Hà Lạn, giáp xã Giao Thịnh. Trung bình kết cấu khung một con tàu gỗ có 37-42 thang gỗ các loại chạy dọc thân tàu, mỗi thang gỗ cách nhau từ 30-40cm; một ván cái lớn tạo trục xương sống của thuyền và các ván tàu uốn cong hai bên thân tàu. Khi phần khung, sườn tàu đã được hình thành, người thợ mới làm tiếp những phần khác như hầm hàng, khoang máy… Kích cỡ truyền thống của một con tàu loại 300-350CV có chiều dài 15m; bề mặt rộng 4,1-4,2m; chiều cao gần 2m có trọng lượng khi hạ thuỷ từ 27-30 tấn, tàu công suất 500CV trở lên có chiều dài hơn 25m, chiều rộng 7m, trọng lượng 40-50 tấn. Sau khi lắp ghép xong các bộ phận và vỏ tàu, phải bào sửa để đảm bảo độ cong đều và nhẵn. Các đầu đinh, bu lông đều được luyện với hồ hoặc bịt bằng nhựa đường nóng chảy. Tàu, thuyền sau khi xảm xong thì ít nhất cũng phải thui đốt vỏ tàu từ phần mớn nước trở xuống. Trước kia mỗi tháng một lần, tàu, thuyền gỗ được thui đốt bằng bổi, lá thông…, hiện nay công việc này được thay thế bằng cách dùng sơn chống hà để sơn phủ. Để hạ thuỷ, trước đây người thợ thường sử dụng đà trượt là các thanh gỗ vuông được bôi trơn bằng mỡ công nghiệp có chiều dài bằng con thuyền, nay các triền đà đã được thay thế bằng đường ray sắt và tời kéo bằng máy thay cho sức người. Cũng trưởng thành từ đội thợ của cụ Hào Rao năm xưa, từ một đội thợ nhỏ, sau hơn chục năm làm nghề, năm 2009 anh Nguyễn Văn Hùng đã thành lập Cty CP Đóng tàu và Thiết bị tàu thủy HTC, chuyên nhận các hợp đồng đóng mới tàu cá vỏ gỗ cho ngư dân khai thác hải sản với công suất máy tối đa đến 320CV. Để được UBND tỉnh công nhận đủ điều kiện nâng cấp, hoán cải và đóng mới tàu cá vỏ gỗ có công suất máy từ 400-1.000CV, Cty đã đầu tư trên 1 tỷ đồng trang bị thêm xe cẩu, máy cưa vòng và nhiều thiết bị chuyên dụng để phục vụ sản xuất. Mỗi năm Cty trực tiếp thi công đóng mới từ 10-15 tàu cá công suất máy từ 400-500CV trở lên cho các chủ tàu ở các huyện trong tỉnh và các tỉnh bạn Thái Bình, Ninh Bình, Hải Phòng… Các tàu cá vỏ gỗ do Cty thi công rộng 4,5m; dài 16,5m; cao 1,9m có thể chịu được sóng cấp 8; khai thác xa bờ từ 25-30 hải lý.
Với lịch sử hình thành và phát triển hàng trăm năm, nghề đóng tàu cá vỏ gỗ ở Thị trấn Quất Lâm đã góp phần quan trọng phục vụ nhu cầu của ngư dân trong huyện, trong tỉnh vươn khơi bám biển khai thác thủy hải sản và tạo việc làm, thu nhập ổn định cho hàng trăm lao động địa phương với mức thu nhập bình quân khoảng 200-300 nghìn đồng/người/ngày. Xu hướng phát triển vận tải thủy mở ra cơ hội lớn cho nghề đóng tàu nên các xưởng đóng tàu đã chủ động đầu tư mở rộng sản xuất để đóng phương tiện có công suất lớn. Tuy vậy, nghề đóng tàu vỏ gỗ của Thị trấn Quất Lâm còn gặp nhiều khó khăn như bến bãi nhỏ, thiếu vốn nên chưa thể đầu tư chiều sâu; mặt bằng và độ sâu luồng lạch chưa đảm bảo cho việc đóng tàu có tải trọng lớn… Do vậy sự quan tâm hỗ trợ từ các ngành, các địa phương với các chính sách hỗ trợ căn cơ sẽ giúp phát triển nghề theo hướng bền vững./.
Bài và ảnh: Thành Trung
