Đến với xã Điền Xá (Nam Trực), chúng tôi không chỉ được chiêm ngưỡng những cây cảnh bề thế, đắt giá giữa không gian làng quê sông nước hữu tình miền Bắc mà còn được khám phá kiến trúc “nhà vườn” đậm chất truyền thống của cha ông xưa gửi gắm trong những nếp nhà nơi đây.
 |
| Ông Nguyễn Văn Chiến ở xóm 2, xã Điền Xá chăm sóc vườn cây cảnh của gia đình. |
Ông Nguyễn Văn Chiến, Chủ tịch Hội Sinh vật cảnh xã Điền Xá cho biết: “Vốn là làng cây cảnh cổ nhất ở Việt Nam với lịch sử tồn tại hơn 800 năm nên quê chúng tôi không chỉ nổi tiếng về cây cảnh mà còn gìn giữ được nhiều công trình nhà Việt cổ gắn với triết lý nhân sinh quan “thiên - địa - nhân hợp nhất” mang đậm tinh hoa kiến trúc xưa. Theo ông Chiến, kiến trúc nhà của làng nghề cây cảnh Vị Khê chủ yếu tuân theo quy luật cân bằng sinh thái hài hòa “Nhà trong vườn, vườn trong nhà”, nói theo cách hiện đại là thân thiện với thiên nhiên. Trong đó, tỷ lệ cây xanh và ngôi nhà được đảm bảo theo tỷ lệ 1 phần nhà - 4 phần vườn. Có đến hơn 90% các ngôi nhà ở làng nghề cây cảnh nổi tiếng này được người dân sinh sống và thiết kế theo lối kiến trúc trên. Đường dong ngõ ở nơi đây được thiết kế theo trục tung và trục hoành ô bàn cờ. Với lợi thế mặt bằng không bị hạn chế nên hạn chế tối đa xây dựng theo kiểu nhà ống đô thị, không gian sinh hoạt chính gồm 3 gian 2 chái, và có hàng hiên trước nhà để cản ánh nắng cùng những bức xạ mặt trời trực tiếp chiếu vào trong nhà. Mái nhà lợp ngói chứ không đổ bê tông. Chia sẻ với chúng tôi, ông Chiến cho biết, triết lý nhân sinh của cha ông xưa được gửi gắm và ứng dụng triệt để vào ngôi nhà thông qua tính cân bằng kết hợp đối xứng của tổng thể kiến trúc ngôi nhà. Trước hết, khu vườn được thiết kế theo kiểu “nội công, ngoại quốc”. Trong đó, toàn bộ căn nhà được bao bọc bởi khu vườn cây tạo không gian sống xanh, gần gũi với thiên nhiên. Hai bên hông nhà đều bố trí vườn cây lớn, phía sau nhà được trồng các loại cây ăn quả. Mặt tiền ngôi nhà được bố trí một khoảng không gian nhỏ phục vụ sinh hoạt của gia đình như sân chơi cho trẻ em, phơi thóc lúa... Lối đi từ cổng tránh đi thẳng vào mặt tiền căn nhà mà được bố trí bên hông xuyên qua vườn. Hướng ngôi nhà cũng rất quan trọng tùy theo tuổi của gia chủ mà bố trí hướng nhà phù hợp, tuy nhiên chủ yếu được bố trí theo hướng Nam, Đông Nam nhằm thích nghi tốt với khí hậu nhiệt đới gió mùa của nước ta. Các loại cây trong vườn cũng được bố trí theo các tầng cây (thượng, trung, hạ) theo luật phong thủy, tránh các loại cây độc mộc, cây huyết dụ, cây lưỡi hổ để tạo các luồng sinh khí luân chuyển trong khu vườn bao bọc căn nhà tạo không gian thoáng đoãng, “đông ấm, hè mát”. Các loại cây được ưa chuộng tại các ngôi nhà trong làng cây cảnh chủ yếu là sanh, đa, tùng; hoa thì là các loại: hồng, huệ, mẫu đơn… Hiện tại, sân vườn rộng hơn 1.000m2 tại nhà ông Chiến có khoảng 15 loại cây truyền thống với nhiều cây trị giá tiền tỷ được bố trí hài hòa.
Đi tham quan khắp ngôi làng cây cảnh Vị Khê nổi tiếng, điều dễ dàng nhận thấy là không gian kiến trúc xanh sinh thái được người dân nơi đây phát triển và sáng tạo không ngừng phù hợp với xu thế của thị trường và cũng nhằm phục vụ nhu cầu sống ngày càng cao của người dân nơi đây. Dọc theo các triền đê và đất bãi ven sông Hồng, người dân Điền Xá tận dụng trồng nhiều loại cây bóng mát mới như phượng tím Đà Lạt, phượng Ô-sa-ka (Nhật), cây diếc, sấu, lộc vừng, bằng lăng hay liễu hoa đỏ, trúc Ha-oai hoặc các loại cây hoa trang trí, cây nền như cỏ nhung Nhật, trà Phúc Kim, hồng tỷ muội (Trung Quốc), hồng Ngọc Lộ, Văn Khôi hay hồng Quế, mẫu đơn Thái Lan. Tất cả tạo nên một bức tranh vườn cây đậm sắc màu, tràn trề sinh khí, tạo nên không gian sinh thái đặc trưng ít có ở làng quê Việt Nam giữa thời hiện đại. Nhiều ngôi nhà sinh thái đã được mọi người biết đến như nhà ông Đỗ Duy Môn ở xóm 2 với không gian sống gắn liền với những chậu hoa mẫu đơn rực rỡ. Tự tay ông đã kiến tạo ngôi nhà hai tầng nhỏ nhắn, được trang điểm bằng những chậu hoa mẫu đơn. Ngôi nhà được xây theo kiểu nhà sàn, hai tầng nằm bên cạnh con sông Đào. Một cây cầu xi-măng cong cong, có tay vịn bắc qua con sông trong vắt dẫn vào nhà, hai bên là những chậu hoa mẫu đơn nở tưng bừng. Những chậu hoa mẫu đơn của ông có tuổi đời vài chục năm. Tất cả là mẫu đơn ta (khác với mẫu đơn Trung Quốc), lá to, thưa nhưng hoa to, dày và đỏ rực, trổ hoa quanh năm. Những chậu mẫu đơn này để phát triển tự nhiên, mỗi chậu cao chừng 2m, tán xòe rộng như những chiếc ô khổng lồ đỏ rực mỗi khi hoa nở. Khoảng sân nhỏ trước nhà được ông Môn trang hoàng bằng bốn chậu hoa mẫu đơn cao gần 2m, thân cây to bằng bắp tay người lớn, tán xòe rộng như một cái ô. Một hàng mẫu đơn khác trải dài theo con đường nhỏ dẫn ra vườn. Những gốc mẫu đơn này để tự nhiên, không uốn tỉa, tạo dáng, thân cây cao, khá đều nhau, kết lại thành từng khóm cực kỳ đẹp mắt. Mùa hè là mùa hoa mẫu đơn nở nhiều nhất; trời càng nắng, hoa càng thắm. Hay ngôi nhà của chị Nguyễn Thị Khánh ở xóm 2 với thiết kế sân vườn được trang trí thảm bằng cỏ nhung với sanh, si, hòn non bộ, tạo không gian rừng núi trùng điệp…
Không chỉ tạo không gian sống trong lành, xanh, đẹp của các ngôi nhà, các loại cây cảnh trong vườn còn mang đến nguồn lợi nhuận cao cho người dân Điền Xá. Toàn xã hiện có 300 hộ chuyên sản xuất, kinh doanh cây cảnh với diện tích lên đến 450ha. Dù thu nhập trăm triệu đồng, thậm chí tiền tỷ, “thừa” khả năng xây nhà cao tầng đồ sộ song các hộ dân vẫn “trung thành” với lối kiến trúc truyền thống, gần gũi với thiên nhiên. Nét đặc sắc của không gian kiến trúc Điền Xá là một điểm nhấn thu hút khách du lịch đến làng hoa cây cảnh này và cũng là cơ sở cho kiến trúc sư nghiên cứu định hướng phát triển “kiến trúc xanh” bền vững trong xây dựng dân dụng./.
Bài và ảnh: Đức Toàn
