Bán hàng đa cấp (BHĐC) là phương thức kinh doanh đặc thù được pháp luật quốc tế và Việt Nam thừa nhận. Phương thức kinh doanh này về bản chất dựa trên lòng tin của người sử dụng sản phẩm để tiếp thị, quảng bá và phân phối bán hàng nên tiết kiệm chi phí quảng cáo, tiếp thị, địa điểm kinh doanh, nhà sản xuất, phân phối có thể dành chi phí này cho việc nghiên cứu, phát triển sản phẩm và chi “hoa hồng” cho người kinh doanh nên tỷ lệ trích “hoa hồng” cao hơn các phương thức bán hàng khác. Tuy nhiên khi du nhập và phát triển ở nước ta, lợi dụng những kẽ hở luật pháp và sự thiếu kinh nghiệm, hiểu biết của nhiều người dân, hoạt động BHĐC đã xuất hiện nhiều biến tướng nhằm trục lợi từ sự nhẹ dạ của người tham gia, thậm chí vi phạm pháp luật, mang nặng dấu hiệu lừa đảo.
Các doanh nghiệp tổ chức BHĐC về hoạt động trên địa bàn tỉnh ta thời gian qua khá phong phú về lĩnh vực, sản phẩm kinh doanh; tổ chức hội nghị, hội thảo quảng bá, phát triển mạng lưới, trong đó thường nói quá về thu nhập của nhân viên mạng lưới, công dụng sản phẩm gây nhầm lẫn về lợi ích của việc tham gia BHĐC... Đáng lo ngại là nếu như thời gian đầu hàng hóa do các Cty này cung ứng thường là hàng tiêu dùng, mỹ phẩm, thực phẩm dinh dưỡng, thực phẩm chức năng thì gần đây những người tổ chức BHĐC đã bán cả những sản phẩm ảnh hưởng lớn đến đời sống, sản xuất như thiết bị chăm sóc sức khỏe, phân bón, vật nuôi (chồn nhung, nấm cơ tùng), thậm chí cả huy động tiền từ thiện (?!). Không những thế, từ khi các chiêu trò, mánh khóe của hoạt động BHĐC bị các cơ quan thông tin đại chúng vạch trần, cảnh báo người dân, một số doanh nghiệp, tổ chức BHĐC không lành mạnh đã “đổi chiêu” về tận khu dân cư hoạt động thông qua các tổ chức ở cơ sở (hội, đoàn thể, tổ dân phố) gắn mác hội thảo, tư vấn, khám sức khỏe miễn phí… để tập hợp, lôi kéo người dân đến nghe quảng cáo và tham gia mua sản phẩm… Mặc dù hoạt động công khai song theo các cơ quan quản lý thì đến nay vẫn chưa hề có doanh nghiệp nào gửi hồ sơ đề nghị cấp giấy chứng nhận đăng ký tổ BHĐC tại địa phương theo quy định về kinh doanh đa cấp. Để chấn chỉnh, tăng cường công tác quản lý Nhà nước về quảng cáo, tiếp thị BHĐC trên địa bàn tỉnh, đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng, UBND tỉnh đã yêu cầu các ngành chức năng tập trung quản lý, ngăn chặn BHĐC biến tướng phát triển, xử lý nghiêm những tổ chức, cá nhân kinh doanh sai phạm.
 |
| Nhiều đường dây lừa đảo thông qua hình thức bán hàng đa cấp đã được bóc gỡ thời gian qua. Ảnh minh hoạ/Internet. |
Thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh, Sở Công thương đã trực tiếp thẩm định, xử lý thông tin về hoạt động BHĐC theo quy định, tăng cường quản lý đối với các tổ chức, cá nhân hoạt động BHĐC trên địa bàn tỉnh. Chi cục Quản lý thị trường chủ động phối hợp với UBND các huyện, thành phố và các cơ quan có liên quan tổ chức tuyên truyền pháp luật về hoạt động BHĐC và các văn bản pháp luật khác có liên quan đến tận cơ sở; kiểm tra, kiểm soát thị trường nhằm kịp thời phát hiện và xử lý các vi phạm của các tổ chức, cá nhân hoạt động BHĐC trên địa bàn. Công an tỉnh và các sở, ngành: TT và TT, Sở KH và ĐT, Tài chính, Y tế và Cục Thuế tỉnh phối hợp với Sở Công thương tuyên truyền, nắm tình hình và quản lý, kiểm tra đối với doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân hoạt động BHĐC trên địa bàn tỉnh, bảo đảm chặt chẽ, đúng quy định của Nhà nước. UBND huyện, xã chỉ đạo tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động BHĐC, các hoạt động tổ chức hội nghị, hội thảo, đào tạo liên quan đến hoạt động BHĐC ngay tại cơ sở; chú trọng việc giám sát chặt chẽ tổ chức, cá nhân đăng ký hoạt động BHĐC có hộ khẩu thường trú tại địa phương và người nơi khác đến hoạt động tại địa bàn. Chủ động phối hợp với các sở, ngành và các cơ quan có liên quan nắm chắc tình hình hoạt động BHĐC trên địa bàn, bảo đảm thực hiện tốt các biện pháp ngăn chặn, cung cấp thông tin hoặc báo cáo với các cấp có thẩm quyền xử lý nghiêm các vi phạm về quản lý hoạt động BHĐC theo quy định của pháp luật. Nhiều hành vi quảng cáo, dụ dỗ người tiêu dùng tham gia mạng lưới BHĐC đã bị lực lượng chức năng phát giác và chấn chỉnh. Điển hình như vụ việc Cty CP Đào tạo Mua bán Trực tuyến (TP Nam Định) rao bán các gian hàng ảo trên mạng theo hình thức BHĐC. Hay như hành vi huy động tiền làm từ thiện của người dân ở một số vùng nông thôn trong tỉnh để hỗ trợ chương trình Trái tim Việt Nam do Trung tâm Hỗ trợ người nghèo trong phát triển NTM (Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa ngành nghề nông thôn Việt Nam) tổ chức đã bị các lực lượng chức năng điều tra xử lý. Ngoài ra các cơ quan chuyên môn cũng đang tiếp tục làm rõ những nghi vấn trong kinh doanh đa cấp của các chi nhánh Cty TNHH Thiên Ngọc Minh Uy tại xã Lộc Hòa (TP Nam Định); xã Hải Thanh (Hải Hậu); Thị trấn Gôi (Vụ Bản)… Tuy nhiên việc xử lý những biến tướng trong kinh doanh hàng đa cấp của cơ quan chức năng còn gặp phải một số khó khăn như: hành vi vi phạm về BHĐC chủ yếu là thông tin sai lệch về công dụng, chất lượng hàng hóa, buộc người tham gia phải mua hàng hoặc nộp tiền để tham gia mạng lưới; kinh doanh nhiều mặt hàng không đăng ký, hàng cấm hay sản phẩm chỉ tiêu thụ trong hệ thống mà không xuất hiện trên thị trường khiến người mua khó đối chiếu, xác định giá trị... Trong khi đó, hoạt động mua bán không thực hiện tại trụ sở cố định, chủ yếu diễn ra tại nhà khách hàng, không có hóa đơn, chứng từ giao dịch nên người tiêu dùng khó khiếu nại khi quyền lợi bị vi phạm…
Để tiếp tục ngăn chặn những biến tướng của hình thức BHĐC gây thiệt hại cho người tiêu dùng, thời gian tới, cùng với việc tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về BHĐC, tăng cường kiểm soát BHĐC của cơ quan chức năng, về phía người tiêu dùng cũng cần tự trang bị kiến thức về kinh doanh, thị trường, cảnh giác tránh để bị dụ dỗ lôi kéo. Nắm chắc những dấu hiệu của hoạt động BHĐC biến tướng như: Chi phí tham gia quá cao; người tham gia được nhận “hoa hồng” chủ yếu nhờ vào việc tuyển dụng những người khác cùng tham gia; sản phẩm, dịch vụ có hợp pháp và đạt điều kiện tiêu thụ không? Người tham gia bắt buộc phải mua sản phẩm nhiều hơn khả năng bán hoặc phải đặt cọc để trở thành thành viên của hệ thống; hệ thống có nhận lại hàng tồn không? Quan hệ kinh doanh có được hợp đồng bằng văn bản với các điều khoản thỏa thuận cụ thể giữa hai bên không?… Nếu có những dấu hiệu như trên cần từ chối tham gia và nhanh chóng báo cho cơ quan chức năng gần nhất để xử lý./.
Nguyễn Hương
