Bất chấp quá trình đô thị hóa, cạnh tranh quyết liệt của mô hình thương mại hiện đại, chợ truyền thống vẫn đóng vai trò kênh phân phối quan trọng, chiếm từ 45-50% nhu cầu mua bán của người dân. Bộ Công thương đã tham mưu cho Chính phủ tiếp tục duy trì, phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của chợ truyền thống bằng nhiều biện pháp khuyến khích, ưu đãi đầu tư với trọng tâm là chợ ở khu vực nông thôn và miền núi.
Sức hút chợ truyền thống
Nhiều ý kiến tại Hội thảo "Mô hình tổ chức, quản lý chợ truyền thống trong đô thị Việt Nam" do Bộ Công thương tổ chức ngày 20-6 đánh giá, xu hướng thay thế chợ truyền thống bằng các siêu thị và trung tâm thương mại tại các đô thị đang gây ra không ít bức xúc.
Theo thống kê của Vụ Thị trường trong nước (Bộ Công thương), hiện nay cả nước có hơn 8.500 chợ truyền thống, hơn 600 siêu thị, khoảng 102 trung tâm thương mại, cửa hàng tiện ích. Riêng Thành phố Hà Nội hiện có 411 chợ, trong đó số chợ đã phân hạng là 380 chợ, bao gồm 3 chợ đầu mối, 12 chợ hạng 1; 69 chợ hạng 2 và 299 chợ hạng 3. Bình quân mỗi quận, huyện, thị xã có 14 chợ, mỗi chợ phục vụ khoảng gần 15.200 người.
 |
| Chợ Rồng (TP Nam Định). |
Ước tính, các mặt hàng rau quả, các sản phẩm phân phối trong trung tâm thương mại và siêu thị chỉ chiếm dưới 5% tổng số nhu cầu của người dân, trong khi các chợ truyền thống chiếm từ 45-50% và 40-45% thuộc về chợ "cóc", chợ tạm và những người bán rong.
Các chợ truyền thống đã đóng góp không nhỏ đối với sự phát triển liên tục của thương mại nội địa, riêng năm 2011, tăng trưởng là 24,3% và đạt tương đương 99 tỷ USD. Thực tế cho thấy, dù chịu cạnh tranh khốc liệt của mô hình bán lẻ hiện đại, chợ truyền thống vẫn phát triển.
Theo Tiến sỹ Hoàng Thọ Xuân - Viện Nghiên cứu thương mại, chợ truyền thống còn mang đậm dấu ấn văn hóa, hồn quốc Việt, thể hiện trong giao dịch và văn hóa của chợ. Hàng hóa ở chợ có ưu điểm tươi mới, phong phú, đặc trưng vùng miền và giá rẻ, thuận tiện mua bán, thoải mái mặc cả.
Đồng thời, đây cũng là nơi giao lưu mua bán các mặt hàng đa dạng, kênh phân phối sản phẩm nông nghiệp, thực phẩm tươi sống, đặc biệt quan trọng đối với người nghèo. Qua một số khảo sát của cơ quan chức năng, khách nước ngoài và nhiều tổ chức quốc tế cũng đánh giá rất cao văn hóa truyền thống của chợ Việt Nam.
Theo Tiến sỹ Stephanie Geertman, thuộc tổ chức HealthBridge của Canada, chợ truyền thống trong đô thị đều được nâng cấp để trở thành các trung tâm thương mại, siêu thị hay cửa hàng tiện ích sẽ làm mất đi những giá trị về mặt kinh tế, văn hóa, xã hội.
Một thực tế rất thú vị là các chợ trong đô thị sau khi được nâng cấp thành siêu thị, trung tâm thương mại mà vẫn phải nấp dưới cái tên chợ cũ như: chợ Hàng Da, Cửa Nam, Mơ, Bưởi…
Xem lại mô hình
Vấn đề nổi cộm phát triển chợ trong đô thị là những thách thức trong việc nâng cấp hay chuyển đổi mô hình quản lý chợ truyền thống. Bài học từ việc cải tạo và xây dựng một số chợ theo mô hình trung tâm thương mại như Cửa Nam, Ô Chợ Dừa, Hàng Da... ở Hà Nội, tuy mô hình và ý tưởng hay, nhưng trên thực tế lại không gắn với nhu cầu cộng đồng dân cư và quản lý chưa được như mong muốn.
Ông Nguyễn Văn Đồng, Phó Giám đốc Sở Công thương Hà Nội cho rằng, cần xem lại mô hình chợ truyền thống thành siêu thị hoặc trung tâm thương mại, chi phí thuê mặt bằng tăng, đã ảnh hưởng lớn đến chi phí bán hàng và gây khó khăn cho bà con tiểu thương. Hơn nữa, do tập quán tiêu dùng nên khi chợ được chuyển đổi mô hình nhưng lại không thu hút được nhiều người dân vào mua, gây lãng phí đầu tư.
Đồng quan điểm này, tiến sỹ Hoàng Thọ Xuân cho rằng, không nên áp dụng mô hình siêu thị vào chợ truyền thống, để đảm bảo sự thuận tiện mua bán của người dân, không nên để chợ hiện đại phát triển tràn lan tại một số thành phố lớn như hiện nay, kiến trúc đẹp nhưng phải phù hợp với thực tế. Bên cạnh đó, Bộ Công thương và các địa phương cần định hướng quy hoạch và xây dựng mô hình quản lý định rõ chức năng, quyền hạn gắn quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm quản lý phát triển chợ, đào tạo để nâng cao năng lực cho các ban quản lý chợ.
Trong đó, vấn đề đặt ra là làm thế nào để xử lý hài hòa giữa việc rà soát, phân loại chợ, trong việc xây dựng và phát triển chợ để đảm bảo duy trì chợ truyền thống và lợi ích của người dân.
Trong Đề án phát triển thương mại trong nước đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020, Bộ Công thương đã tham mưu cho Chính phủ tiếp tục duy trì, phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của chợ truyền thống. Trong đó, sẽ khuyến khích ưu đãi đầu tư đối với các chủ thể bỏ vốn phát triển chợ thuộc các thành phần kinh tế, bao gồm cả ngân sách Trung ương và địa phương đối với chợ hạng 2 và 3 tùy theo vị trí, địa điểm, trọng tâm là chợ khu vực nông thôn, miền núi, riêng đối với chợ hạng 1 ở đô thị tập trung huy động nguồn lực từ các thành phần kinh tế.
Tuy nhiên, hạn chế lớn nhất hiện nay là chúng ta chưa có luật về chợ nên việc xây dựng thông tư hướng dẫn về chợ là rất khó khăn, phức tạp, đòi hỏi có sự phối hợp chặt chẽ của các bộ, ngành và địa phương…
Thanh Hương
