Luật Biển Việt Nam

[links()]

(Tiếp theo kỳ trước)

Câu hỏi 41: Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông?

Trả lời: Tuyên bố về ứng xứ của các bên ở Biển Đông (còn gọi là Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Nam Trung Hoa, tiếng Anh: Declaration on Conduct of the Parties in the South China Sea, viết tắt là DOC, là một văn kiện được các nước ASEAN và Trung Quốc ký kết ngày 4-11-2002 tại Phnom Penh, Campuchia nhân dịp Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 8. Đây là văn kiện chính trị đầu tiên mà ASEAN và Trung Quốc đạt được có liên quan đến vấn đề Biển Nam Trung Hoa (Biển Đông) và được coi là bước đột phá trong quan hệ ASEAN - Trung Quốc về vấn đề Biển Đông. Việc ký văn kiện này là kết quả nỗ lực của các nước ASEAN, đặc biệt là của 4 nước liên quan trực tiếp tranh chấp ở Trường Sa (Việt Nam, Philippines, Malaysia, Brunei) trong việc duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông.

Quá trình thương lượng Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông:

Biển Đông là biển nửa kín ở Thái Bình Dương. Có 9 nước tiếp giáp Biển Đông là Việt Nam, Trung Quốc, Campuchia, Thái Lan, Malaysia, Singapore, Indonesia, Brunei và Philippines. Biển Đông gắn với các lợi ích thiết thân của hàng trăm triệu người thuộc 9 nước liên quan. Đồng thời, nhiều nước khác cũng có lợi ích ở các mức độ khác nhau trong việc sử dụng vùng biển này theo các quy định của luật biển quốc tế. Tuy nhiên, từ những năm 70 của thế kỷ XX, tranh chấp chủ quyền biển, đảo ở Biển Đông trở nên căng thẳng hơn. Đặc biệt, cuối những năm 80 của thế kỷ XX tình hình liên quan quần đảo Trường Sa xảy ra những sự kiện đột biến, phức tạp, đe dọa hòa bình và ổn định của khu vực.

Trước tình hình đó, ngày 22-7-1992, ASEAN thông qua Tuyên bố về Biển Đông, kêu gọi các bên liên quan giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, kiềm chế không làm căng thẳng tình hình, khuyến nghị các bên liên quan áp dụng các nguyên tắc của Hiệp ước thân thiện và hợp tác tại Đông Nam Á (TAC) để làm cơ sở xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Diễn biến sau đó ở Biển Đông tiếp tục xấu đi, dẫn đến việc Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 29 (Jakarta, ngày 20 - 21-7-1996) ra Tuyên bố chung bày tỏ quan ngại trước những diễn biến trên Biển Đông, chỉ rõ những diễn biến gần đây khẳng định sự cần thiết có một Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông làm nền tảng cho sự ổn định trong khu vực và thúc đẩy sự hiểu biết giữa các quốc gia tranh chấp.

Tháng 3-2000, ASEAN và Trung Quốc khởi động thương lượng về dự thảo COC qua cuộc hội đàm không chính thức tại Hua Hin (Thái Lan). Tại cuộc họp SOM ASEAN - Trung Quốc lần thứ 6, từ ngày 25 đến 26-4-2000 tại Cuching (Malaysia), ASEAN và Trung Quốc thống nhất lập nhóm nghiên cứu liên hợp nhằm soạn thảo COC. Phiên họp đầu tiên của nhóm không thành do không thống nhất được khu vực địa lý mà COC có hiệu lực và điều khoản về không được chiếm đóng thêm. Hai bên đã nỗ lực đàm phán, từ năm 2000-2002, nhưng không thành. Vì vậy Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) được hình thành để thúc đẩy môi trường hòa bình, thân thiện và hòa hợp ở Biển Đông giữa ASEAN và Trung Quốc. Sau những nỗ lực đàm phán với Trung Quốc, ngày 4-11-2012 DOC được ký kết, trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ VIII tại Phnom Penh (Campuchia).

Nội dung cơ bản của DOC:

Điều 1 : Các bên tái khẳng định cam kết của mình đối với các mục tiêu và các nguyên tắc của Hiến chương LHQ, Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982, Hiệp ước hữu nghị và hợp tác khu vực Đông Nam Á (TAC), Năm nguyên tắc cùng tồn tại hòa bình (của Trung Quốc) và những nguyên tắc được thừa nhận phổ biến khác của luật pháp quốc tế được coi là quy tắc căn bản điều chỉnh mối quan hệ giữa Nhà nước với Nhà nước.

Điều 2: Các bên cam kết tìm kiếm những cách thức xây dựng lòng tin và sự tín nhiệm lẫn nhau hài hòa với những nguyên tắc nêu trên và trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau.

Điều 3: Các bên tái khẳng định sự tôn trọng và cam kết của mình đối với quyền tự do hoạt động hàng hải và bay trên vùng trời Biển Đông như đã được quy định bởi các nguyên tắc được thừa nhận phổ biến trong luật pháp quốc tế, kể cả Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982.

Điều 4: Các bên liên quan chịu trách nhiệm giải quyết các tranh chấp về lãnh thổ và về quyền thực thi luật pháp bằng các phương tiện hòa bình mà không viện đến sự đe dọa hoặc sử dụng vũ lực, thông qua các cuộc tham vấn thân thiện và những cuộc đàm phán bởi các quốc gia có chủ quyền có liên quan trực tiếp, phù hợp với những nguyên tắc được thừa nhận phổ quát của luật pháp quốc tế, kể cả Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982.

Điều 5: Các bên chịu trách nhiệm thực hiện sự kiềm chế trong việc thi hành các hoạt động có thể gây phức tạp hoặc leo thang tranh chấp, ảnh hưởng tới hòa bình và sự ổn định, kiềm chế không tiến hành đưa người đến sinh sống trên những hòn đảo hiện không có người sinh sống, trên các rặng đá ngầm, bãi cát ngầm, đảo nhỏ và những yếu tố khác và phải được xử lý những khác biệt của mình bằng phương pháp có tính xây dựng.

Trong khi chờ đợi sự dàn xếp hòa bình cho các tranh chấp về lãnh thổ và quyền thực thi pháp luật, các bên liên quan tiến hành tăng cường những nỗ lực nhằm tìm kiếm các phương cách xây dựng lòng tin và sự tín nhiệm lẫn nhau trong tinh thần hợp tác và hiểu biết, bao gồm:

- Tổ chức các cuộc đối thoại và trao đổi quan điểm một cách thích đáng giữa các quan chức phụ trách quân sự và quốc phòng;

- Bảo đảm đối xử công bằng và nhân đạo đối với tất cả mọi người đang gặp hiểm nguy hoặc tai họa;

- Thông báo trên cơ sở tự nguyện cho các bên liên quan khác về mọi cuộc tập luyện quân sự liên kết/hỗn hợp sắp diễn ra;

- Trao đổi trên cơ sở tự nguyện những thông tin liên quan.

Điều 6: Trong khi chờ đợi một sự dàn xếp toàn diện và bền vững những tranh chấp, các bên liên quan có thể tìm kiếm hoặc tiến hành các hoạt động hợp tác. Những hoạt động này có thể bao gồm các điều sau đây:

- Bảo vệ môi trường biển;
- Nghiên cứu khoa học biển;
- An toàn hàng hải và thông tin trên biển;
- Hoạt động tìm kiếm cứu hộ;

- Đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia, kể cả nhưng không hạn chế trong hoạt động buôn lậu các loại thuốc cấm, hải tặc và cướp có vũ trang trên biển, hoạt động buôn bán trái phép vũ khí.

Thể thức, quy mô và địa điểm, đặc biệt là sự hợp tác song phương và đa phương, cần phải được thỏa thuận bởi các bên có liên quan trước khi triển khai thực hiện trong thực tế.

Điều 7: Các bên liên quan sẵn sàng tiếp tục các cuộc đối thoại và tham vấn về những vấn đề liên quan, thông qua các thể thức được các bên đồng ý, kể cả các cuộc tham vấn thường xuyên theo quy định của Tuyên bố này, vì mục tiêu khuyến khích sự minh bạch và láng giềng tốt, thiết lập sự hợp tác và hiểu biết lẫn nhau một cách hài hòa và tạo điều kiện thuận lợi cho một giải pháp giải quyết hòa bình các tranh chấp.

Điều 8: Các bên có trách nhiệm tôn trọng những điều khoản của Tuyên bố này và hành động phù hợp với Tuyên bố.

Điều 9: Các bên khuyến khích các nước khác tôn trọng các nguyên tắc bao hàm trong Tuyên bố này.

Điều 10: Các bên liên quan khẳng định rằng việc có được một bộ quy tắc về ứng xử trên Biển Đông sẽ thúc đẩy mạnh mẽ hơn hòa bình và ổn định trong khu vực và nhất trí làm việc trên cơ sở đồng thuận để tiến tới hoàn thành mục tiêu này.

Câu hỏi 42. Bộ quy tắc ứng xử Biển Đông?

Trả lời: Bộ quy tắc ứng xử Biển Đông (tiếng Anh: Code of Conduct, viết tắt là COC).

Về các thành tố cơ bản của COC, ASEAN đã thể hiện rõ chủ trương mong muốn COC sẽ phải là một công cụ đóng góp hiệu quả hơn cho hoà bình, an ninh và ổn định ở Biển Đông. Theo đó, cách tiếp cận chung của ASEAN là COC cần phải dựa trên và nhân lên cao hơn từ DOC. Cụ thể, nội dung của COC sẽ thể hiện:

- Nguyên tắc tôn trọng luật pháp quốc tế, Hiến chương LHQ, Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982, Hiệp ước thân thiện và hợp tác Đông Nam Á (TAC), Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC),...

- Mục tiêu của COC là nhằm tạo ra khuôn khổ dựa trên quy định luật pháp để điều chỉnh hành vi của các bên ở Biển Đông theo những nguyên tắc trên.

- Các nghĩa vụ và hành vi ứng xử của các bên ở Biển Đông: Trước hết, đó là phải vì mục tiêu hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải, thúc đẩy hợp tác xây dựng lòng tin, ngăn ngừa tranh chấp leo thang và giải quyết hòa bình các tranh chấp, trên cơ sở luật pháp quốc tế và Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982.

Đồng thời, nhấn mạnh việc tôn trọng vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của các quốc gia ven biển theo Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982.

- Cơ chế bảo đảm thực hiện COC, trong đó có việc thiết lập cơ chế giám sát và bảo đảm thực hiện COC, xây dựng các cơ chế xử lý vi phạm COC và bảo đảm giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế, Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982, TAC.

Theo quan điểm của ASEAN, COC vừa phải kế thừa những điểm tích cực của DOC, vừa phải được nâng cao thêm trên cơ sở tổng kết 10 năm thực hiện DOC và nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình mới.

Như vậy, cùng với việc nhấn mạnh những nguyên tắc tích cực đã có trong DOC (hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải, giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, tôn trọng luật pháp quốc tế và Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982), ASEAN mong muốn COC phải có tính cam kết và ràng buộc cao hơn DOC, phải có cơ chế giám sát và bảo đảm thực hiện, đặc biệt là bổ sung quy định nhấn mạnh nguyên tắc tôn trọng vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của các quốc gia ven biển theo Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982.

Tài liệu của ASEAN về các thành tố chính của COC nêu trên sẽ là cơ sở để ASEAN trao đổi quan điểm của mình với Trung Quốc.

Tuy nhiên, phải khẳng định rằng, đây mới là quan điểm từ phía ASEAN. Do đó, ASEAN còn phải thương lượng cụ thể với phía Trung Quốc và quá trình này sẽ không phải dễ dàng vì quan điểm của các bên còn rất khác nhau, không dễ gì có thể đi đến thống nhất một sớm một chiều được.

Chúng ta đã biết, DOC từng được thai nghén và thông qua cấp chuyên viên những năm 1990. Tuy nhiên, hơn 10 năm sau, mãi đến năm 2002, Trung Quốc mới đặt bút ký với ASEAN văn bản này. Và phải chờ thêm gần 9 năm nữa, Quy tắc hướng dẫn thực thi một tuyên bố ký kết cách đấy 10 năm mới được chứng thực. Tại sao các tài liệu quan trọng này phải chờ mãi bao nhiêu năm nay Trung Quốc mới chịu đàm phán (từ 1990)? Tại sao thương thảo kéo dài đến ngần ấy năm mới đạt được thỏa thuận (từ 2002)? Và liệu khi nào thì Trung Quốc và ASEAN mới ký kết được văn bản cuối cùng mà khu vực và thế giới đang nóng lòng đón đợi: COC?

Căng thẳng vừa qua tại Biển Đông xuất phát từ những quyết đoán đơn phương của Trung Quốc trong phạm vi biển được bao bọc bởi "đường lưỡi bò". Tàu hải giám và ngư chính Trung Quốc bắt giữ hoặc đe dọa tàu cá của Việt Nam, của Philippines, ngăn cản tàu thăm dò của hai nước này, thậm chí còn nhiều lần cắt cáp thăm dò dầu khí của tàu Việt Nam ngay trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Đó là căn nguyên của mọi bức xúc trong khu vực và thế giới. Vì vậy, con đường từ DOC đến COC là còn dài.

Gần 20 năm đã trôi qua, nhưng không ai đoán chắc phải chờ bao nhiêu thời gian nữa các bên mới đi tới COC; tức là chấp thuận ở cấp độ cao hơn, có sự ràng buộc về mặt pháp lý quốc tế, quy định hành vi ứng xử của các bên trên Biển Đông. Con đường từ DOC đến COC, cho dù có thêm bản hướng dẫn vẫn đang ở phía trước. Bởi vì yêu sách biên giới biển theo "đường lưỡi bò" đã được chính thức hóa bằng Công hàm của Chính phủ Trung Quốc gửi lên LHQ và bằng những hoạt động gây sức ép trên thực địa nhằm giành sự công nhận trên thực tế yêu sách phi lý của họ.

(Còn nữa)