Là vùng đất tiếp giáp với kinh đô Hoa Lư (Ninh Bình) xưa - nơi Vua Đinh Tiên Hoàng lên ngôi trị vì đất nước, các di tích thờ Vua Đinh ở huyện Ý Yên mang ý nghĩa lịch sử, văn hoá sâu sắc. Tương truyền vùng đất này từng là nơi Vua Đinh Tiên Hoàng thu nạp, rèn luyện binh sĩ để dẹp loạn 12 sứ quân. Quần thể di tích thờ Vua Đinh ở huyện Ý Yên bao gồm gần 10 di tích, trong đó có 4 di tích được Nhà nước xếp hạng là: Đền Vua Đinh (xã Yên Thắng); Đình Thượng Đồng, Đình Cát Đằng (xã Yên Tiến) và Đình Đằng Động (xã Yên Hồng).
Các di tích thờ Vua Đinh ở huyện Ý Yên có nhiều điểm đặc sắc về giá trị lịch sử, nghệ thuật kiến trúc và lễ hội. Ngoài thờ Vua Đinh, các di tích còn thờ các danh tướng thời Đinh như: Trung Mẫn Đại Vương, Quý Minh Đại Vương, Cao Mang Đại Vương, Uy Nghiêm Đại Vương… và các Thành hoàng làng có công với nước, với dân, tạo lập làng xã. Về nghệ thuật kiến trúc, các di tích thờ Vua Đinh đều tồn tại từ lâu đời, có di tích được xây dựng cách đây từ 3-5 thế kỷ, kiến trúc có sự giao thoa giữa dáng dấp của đình và đền, các mảng chạm khắc đa dạng phối hợp hài hòa phong cách nghệ thuật thời Nguyễn và Hậu Lê. Đình Thượng Đồng và Đình Cát Đằng (xã Yên Tiến) là 2 di tích được Bộ VH, TT và DL xếp hạng cấp quốc gia vào các năm 1990, 1992. Đình Thượng Đồng ngoài thờ Vua Đinh còn thờ 2 anh em Đinh Đức Đạt, Đinh Đức Thông - người phường Lư Châu (nay là thôn Cát Đằng) dấy binh theo Đinh Bộ Lĩnh dẹp tan cánh quân của Phạm Bạch Hổ cùng các sứ quân khác để hoàn thành sự nghiệp thống nhất đất nước. Khu vực đình Thượng Đồng ngày nay chính là nơi Vua Đinh đã đóng quân xưa kia. Đình xây dựng theo kiểu chữ “Nhị”, gồm tiền tế 5 gian, chính cung 5 gian. Trước đình là hồ nước rộng, tạo cho ngôi đình sự bề thế. Nhà tiền tế kết cấu bởi bộ khung làm toàn bằng gỗ lim, các bộ vì làm theo kiểu chồng giường giá chiêng. Hệ thống 4 hàng cột bao gồm 2 cột cái ở trong, 2 cột quân ở ngoài. Các hàng cột chạy song song, đặt trên một hệ thống chân đá tảng. Các mảng chạm khắc ở nhà tiền tế gồm vân mây, hoa lá cách điệu được điểm xuyết ở các góc, đầu bẩy, đầu xà, hoành đã tạo nên sự hoàn chỉnh cho không gian cổ kính. Các gian chính cung được xây dựng nối liền, giáp mái với các gian tiền tế. Gian giữa được chạm khắc công phu. Toàn bộ mảng chạm khắc với vật trang trí tiêu biểu hình rồng được bố trí rất hài hòa, con to, con nhỏ, đan xen nhau, thân rồng, đầu rồng được bố trí hợp lý, tạo thành những mảng sáng tối làm nổi bật toàn bộ mặt chính diện khu chính cung. Đặc biệt tại đây có tấm mê cuốn sơn mang phong cách nghệ thuật thời Hậu Lê (thế kỷ XVII-XVIII) được sơn son thếp vàng có giá trị về nghệ thuật.
 |
| Di tích lịch sử văn hoá Đình Đằng Động, xã Yên Hồng. |
Đình Đằng Động (xã Yên Hồng) được UBND tỉnh công nhận di tích lịch sử văn hóa năm 2014. Ngoài thờ Vua Đinh đình còn thờ tướng quân Đinh Đức Nghi - người xã Mễ Tràng, huyện Thanh Liêm, phủ Lý Nhân (nay thuộc khu vực TP Phủ Lý, tỉnh Hà Nam). Ông là người có công cùng Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân và cùng nhân dân khai khẩn đất đai, lập ra 5 trang: Hồng Động, Vạn Điểm, Tống Xá, Ngô Xá, Trịnh Xá (nay thuộc các xã: Yên Tiến, Yên Hồng, Thị trấn Lâm, Yên Xá, Yên Bằng, Yên Ninh). Đình Đằng Động toạ lạc trên khuôn viên rộng 947m2, mặt quay hướng Nam. Trên mặt bằng tổng thể, di tích gồm các hạng mục: nghi môn, bình phong, sân đình và công trình chính. Nghi môn đình được xây bằng gạch vữa theo kiểu “tứ trụ”. Cổng chính được dựng bởi 2 đồng trụ cao 5m. Đồng trụ được cấu tạo gồm 3 phần: đỉnh trụ nhấn hoạ tiết nghê chầu, thân trụ nhấn nổi câu đối chữ Hán, chân đế xây kiểu chân quỳ. Nối liền cổng chính còn có 2 trụ góc cao trên 2m, đỉnh trụ trang trí hoạ tiết lá lật. Công trình kiến trúc đình gồm tiền đường 3 gian, cung cấm 3 gian. Bộ mái tiền đường là các mái đao uốn cong mềm mại, lợp ngói nam. Dọc bờ nóc đắp hoạ tiết lưỡng long chầu nguyệt. Hai bên hồi là 2 cột trụ biểu đỡ đầu mái đao tạo sự vững chắc cho công trình. Phần cửa tiền đường làm bằng gỗ lim theo kiểu bức bàn, mỗi khoang 4 cánh. Hai gian cửa sổ hình chữ “Thọ” tạo sự thông thoáng. Mặt bằng toà tiền đường bố trí đăng đối nhau. Trên các cấu kiện: ván mê, bẩy kẻ, xà thượng, xà hạ… đều được chạm khắc các hoạ tiết: rồng chầu, phượng hàm thư, long hoá, hổ phù ngậm thọ, tứ linh… mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVIII-XIX. Cung cấm xây nối mái với tiền đường. Gian ngoài cung cấm đặt ngai và bài vị Thung Mẫn Đinh Đức Nghi. Hai gian cung cấm đặt khám và tượng gỗ Vua Đinh Tiên Hoàng. Tại Đình hiện còn lưu giữ được nhiều di vật, cổ vật có giá trị như: Tượng thờ Hoàng đế, ngai thờ, 13 đạo sắc phong, kiệu song hành, chuông đồng…
Đình Cát Đằng ngoài việc thờ Vua Đinh còn thờ ông tổ nghề sơn mài Ngô Đức Dũng. Công trình kiến trúc có tổng diện tích 3.887m2 quay hướng Đông Nam. Ngôi đình tuy đã tu sửa nhiều lần nhưng vẫn bảo lưu được đường nét phong cách nghệ thuật thời Nguyễn (thế kỷ XIX). Phía trước đình là hệ thống nghi môn và 2 nhà bia làm theo kiểu chồng diêm hai tầng mái giả ngói ống. Các đao góc uốn cong xung quanh trang trí đề tài tứ linh, tứ quý và nhiều họa tiết truyền thống. Từ hệ thống nghi môn vào tòa tiền đường là một khoảng sân rộng, lát gạch phẳng phiu. Ngôi đình được xây theo kiểu “tiền chữ Nhất, hậu chữ Đinh” gồm 3 tòa. Tòa tiền đường 5 gian làm theo kiểu chồng diêm, đao góc uốn. Nâng đỡ hệ thống mái là bốn hàng cột gỗ lim gồm 24 chiếc. Cột cái có đường kính 30cm, cột quân có đường kính 20cm, tất cả được đặt trên chân tảng đá thắt cổ bổng. Tòa trung đường 5 gian cũng được thiết kế theo phong cách truyền thống. Bộ khung bằng gỗ lim, mái lợp ngói nam. Gian chính giữa treo bức cửa võng bằng gỗ vàng tâm chạm họa tiết tứ linh, tứ quý sơn son thếp vàng. Hai gian bên mỗi bên treo một bức phù điêu bằng gỗ chạm bong cảnh “long vân khánh hội” mang phong cách nghệ thuật thời Hậu Lê (thế kỷ XVII-XVIII). Sau cùng là tòa cung cấm 3 gian, tường xây gạch thất, mái lợp ngói nam. Trong cung có cỗ khám thờ lớn đặt tượng vua Đinh chất liệu bằng đồng. Ngoài vẻ đẹp và quy mô về kiến trúc, đình Cát Đằng còn lưu giữ được nhiều cổ vật cổ thư có giá trị; tiêu biểu là 5 đạo sắc phong có niên đại từ thời Vua Lê Vĩnh Tộ (1619-1628) đến thời Vua Nguyễn Khải Định (1916-1925) cùng nhiều câu đối đại tự.
Để phát huy giá trị các di tích thờ Vua Đinh, hằng năm, chính quyền và nhân dân các xã Yên Tiến, Yên Thắng, Yên Hồng đã đóng góp công sức, tiền của để trùng tu, tôn tạo các hạng mục xuống cấp, cải tạo cảnh quan thiên nhiên, mở rộng khuôn viên. Nhờ trùng tu, tôn tạo, các di tích ngày càng khang trang, nhưng vẫn giữ nguyên các giá trị văn hóa truyền thống, kiến trúc nguyên sơ, bước đầu thu hút đông đảo nhân dân địa phương, du khách thập phương về dự, nhất là trong ngày hội làng, nhân ngày kỵ của Vua Đinh Tiên Hoàng. Tại lễ hội, chính quyền địa phương tổ chức nhiều trò chơi dân gian như võ vật, chọi gà, đánh cờ tướng... Ở Đền Vua Đinh (xã Yên Thắng) mỗi năm, vào ngày kỵ của Đức Vua (rằm tháng 8 âm lịch), nhân dân 2 thôn Tam Quang và Dương Hồi lại tổ chức lễ hội với phần lễ, phần hội phong phú, đặc sắc. Vào thời khắc giao thừa, sáng mùng một Tết âm lịch hằng năm, dân làng còn tổ chức lễ rước lửa với niềm tin mang lại may mắn, tốt lành cho năm mới. Tại Đền Đằng Động, một năm diễn ra 2 kỳ lễ hội vào tháng Giêng và tháng 10 âm lịch. Lễ hội tháng Giêng tổ chức vào ngày mồng 5 là lễ hội chính, kỷ niệm ngày mất của Trung Mẫn Đinh Đức Nghi. Trong lễ hội diễn ra các nghi thức: tế Thánh, rước kiệu, rước lễ giao hảo 3 làng: Đồng Văn, Trung Thôn, Đằng Động.
Các di tích thờ Vua Đinh ở huyện Ý Yên đã phát huy được giá trị văn hoá truyền thống, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của nhân dân địa phương với công lao to lớn của Vua Đinh Tiên Hoàng, người đã có công dẹp loạn 12 xứ quân, thống nhất đất nước, lập ra triều đại nhà Đinh, quốc hiệu Đại Cồ Việt - một triều đại chính thống độc lập, tự chủ đầu tiên trong lịch sử dân tộc năm 968./.
Bài và ảnh: Khánh Dũng
