Qua 12 năm xây dựng nông thôn mới ở Nam Định: Kết quả, bài học và định hướng cho giai đoạn mới

Kinh tế nông nghiệp, nông thôn có chuyển biến rõ nét, giá trị sản xuất toàn ngành tăng bình quân 3,1%/năm. Sản xuất nông nghiệp đã có sự chuyển dịch tích cực, từ coi trọng sản lượng sang chất lượng nông sản, từ chủ yếu phục vụ tiêu dùng sang tiêu dùng kết hợp sản xuất hàng hóa gắn với quản lý chất lượng theo chuỗi, mang lại hiệu quả cao hơn. Toàn tỉnh xây dựng 36 chuỗi liên kết sản xuất, hỗ trợ xây dựng nhãn hiệu, truy xuất nguồn gốc và phát triển thị trường cho các sản phẩm, từng bước hình thành thị trường nông sản an toàn để phục vụ nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng. Sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, ngành nghề và thu hút đầu tư vào địa bàn nông thôn đạt kết quả khá, góp phần tích cực chuyển dịch cơ cấu lao động trong nông thôn theo hướng giảm lao động nông nghiệp, tăng lao động phi nông nghiệp. Thu nhập của người dân ở nông thôn năm 2020 tăng 4,1 lần so với năm 2010; khoảng cách thu nhập giữa thành thị và nông thôn giảm còn 1,35 lần; đời sống vật chất và tinh thần của cư dân nông thôn không ngừng được cải thiện; tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm còn 1,69%, số hộ khá và giàu tăng. Cơ cấu thu nhập của người dân cũng có sự thay đổi đáng kể, hộ có thu nhập chính ngoài nông nghiệp chiếm trên 80%...

Ngay sau khi được công nhận là tỉnh hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM, Nam Định tiếp tục triển khai thực hiện xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu; xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên, liên tục của các cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể, là cuộc vận động lớn, toàn diện trên tất cả các lĩnh vực với chủ thể tích cực là người dân. Ngay từ đầu nhiệm kỳ Đại hội Đảng bộ tỉnh khóa XX, BCH Đảng bộ tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 06-NQ/TU ngày 18-6-2021 về xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu giai đoạn 2021-2025. HĐND tỉnh ban hành các nghị quyết quy định cơ chế hỗ trợ xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu trên địa bàn tỉnh và thường xuyên giám sát thực hiện Chương trình. Chính quyền các cấp thành lập BCĐ các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025; ban hành các văn bản chỉ đạo, điều hành, quản lý Chương trình; xây dựng Bộ tiêu chí NTM giai đoạn 2021-2025; phân bổ vốn hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước thực hiện Chương trình. Các huyện, thành phố tập trung lãnh đạo, chỉ đạo rà soát, điều chỉnh, hoàn thiện các tiêu chí, bổ sung các quy hoạch đáp ứng yêu cầu xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu; ban hành nghị quyết chuyên đề, kế hoạch và các văn bản hướng dẫn triển khai thực hiện. Hệ thống chính trị từ tỉnh đến cơ sở đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cán bộ, đảng viên và sự đồng thuận của nhân dân trong xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu; nâng cao chất lượng, hiệu quả phong trào thi đua “Nam Định chung sức xây dựng NTM nâng cao, kiểu mẫu”, trong đó chú trọng nâng cao vai trò chủ thể của người dân và cộng đồng.

Kết quả xây dựng NTM thời gian qua là yếu tố quan trọng, thúc đẩy kinh tế - xã hội của tỉnh phát triển theo hướng bền vững. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của tỉnh những năm gần đây năm sau cao hơn năm trước (năm 2020 tăng 6,97%/năm, năm 2021 tăng 7,7%); cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng phát triển công nghiệp và dịch vụ. Năm 2022, tổng sản phẩm GRDP tăng 9,07%, cao nhất từ trước đến nay; thu ngân sách Nhà nước đạt 121% dự toán; Chỉ số sản xuất công nghiệp ước tăng 14,3%; xuất khẩu hàng hóa đạt 3 tỷ USD, tăng 14,4% so với năm 2021... Đã hoàn thành và đưa vào sử dụng nhiều công trình hạ tầng trọng điểm, góp phần cải thiện vị thế địa kinh tế, tạo diện mạo mới, tác động lâu dài tới sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh ^[2].

Q

ua quá trình tổng kết thực tiễn trong hơn 12 năm triển khai xây dựng NTM, tỉnh Nam Định rút ra một số bài học kinh nghiệm sau:

Một là, công tác lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt, đồng bộ, sáng tạo, huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị từ tỉnh đến cơ sở

Xác định xây dựng NTM là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, xuyên suốt của toàn Đảng bộ và nhân dân, tỉnh đã ban hành nhiều chỉ thị, kết luận, nghị quyết về các nội dung liên quan đến nông nghiệp, nông thôn, trong đó có các nghị quyết chuyên đề để hoạch định các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp triển khai nhiệm vụ xây dựng NTM. Đồng thời khẩn trương xây dựng đề án của tỉnh và các huyện, thành phố bảo đảm đồng bộ, phù hợp với thực tế. Các sở, ban, ngành, địa phương trong tỉnh nhanh chóng cụ thể hoá và tổ chức thực hiện các đề án bằng kế hoạch từng tháng, từng tiêu chí gắn với trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền, người đứng đầu các địa phương, đơn vị. Hệ thống Ban Chỉ đạo xây dựng NTM được thành lập đồng bộ từ tỉnh đến thôn/xóm. Chú trọng phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể trong tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia hưởng ứng; coi đây là giải pháp cốt lõi để huy động sức mạnh và các nguồn lực tạo nên sự thành công trong công cuộc xây dựng NTM. Cùng với đó, công tác kiểm tra, giám sát luôn được quan tâm nắm sát tình hình, tiến độ, kết quả thực hiện; kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong từng tiêu chí ngay từ cơ sở.

Hai là, dựa vào sức dân, khơi dậy và phát huy vai trò chủ thể của người dân

Với quan điểm: Xây dựng NTM chính là làm cho người dân và vì người dân nông thôn. Người dân được xác định vừa là chủ thể, vừa là nguồn lực, vừa là đối tượng được thụ hưởng khi xây dựng NTM theo phương châm “Dân cần - dân biết - dân bàn - dân làm - dân giám sát - dân hưởng thụ”. So với phương châm chỉ đạo chung trong cả nước “Dân biết - dân bàn - dân làm  - dân kiểm tra”, Nam Định đã bổ sung thêm 2 yếu tố “Dân cần” và “Dân hưởng thụ”. Đây chính là điểm sáng tạo, là sự tổng kết cả về mặt lý luận và thực tiễn, khơi dậy và phát huy hiệu quả sức dân. Người dân nông thôn đã có những chuyển biến rất lớn và sâu sắc về tư duy, nhận thức đến trách nhiệm và hành động, góp phần quan trọng trong việc hoàn thành sớm nhiệm vụ xây dựng NTM. Các kết quả trong từng nội dung xây dựng NTM đều thể hiện rõ nét sự đóng góp to lớn của người dân: Từ năm 2011 đến tháng 6-2019, vốn huy động từ cộng đồng dân cư đạt 3.755 tỷ đồng (chiếm 17,1%); trong 2 năm 2021-2022, vốn huy động đóng góp tự nguyện của người dân và cộng đồng 10,3%. Ngoài ra, các thành phần kinh tế, các hộ dân huy động gần 86.000 tỷ đồng để đầu tư phát triển sản xuất, giải quyết việc làm… Các hộ gia đình và nhân dân đã tự nguyện góp 2.897ha đất nông nghiệp và hiến 206ha đất thổ cư (tổng trị giá khoảng 7.000 tỷ đồng) làm đường giao thông, thuỷ lợi nội đồng, các công trình phúc lợi. Việc vận động nhân dân tự nguyện hiến đất, góp đất, tháo dỡ công trình, bàn giao mặt bằng để thi công các công trình kết cấu hạ tầng đã mang lại rất nhiều lợi ích, vừa tiết kiệm được chi phí giải phóng mặt bằng, giảm giá thành đầu tư, vừa đẩy nhanh được tiến độ thi công và đặc biệt là không có khiếu kiện^[3]. Với 96,86% số người dân được lấy ý kiến hài lòng về kết quả xây dựng NTM cho thấy, chương trình xây dựng NTM đã thực sự là chương trình của người dân, vì cuộc sống của người dân ở khu vực nông  thôn.

 Ba là, trong triển khai thực hiện luôn coi trọng tổng kết thực tiễn, đúc rút kinh nghiệm; phát hiện khâu đột phá, khuyến khích cách làm hay, sáng tạo ở địa phương, cơ sở

Kết thúc giai đoạn 2010-2015, tỉnh đã tổ chức Hội nghị tổng kết 5 năm thực hiện chương trình xây dựng NTM nhằm đánh giá toàn diện, sâu sắc những kết quả đạt được, chỉ ra các hạn chế, yếu kém và rút ra các bài học kinh nghiệm để tiếp tục triển khai trong giai đoạn tiếp theo. Từ năm 2016 đến nay, tỉnh thường xuyên sơ, tổng kết và tuyên truyền cách làm hay của các địa phương trong xây dựng NTM để nhân rộng ra các địa phương trong toàn tỉnh; đồng thời ban hành kế hoạch tiếp tục triển khai với mục tiêu, nhiệm vụ, lộ trình, tiến độ cụ thể từng năm cho từng địa phương. Qua quá trình tổng kết, đúc rút kinh nghiệm, Nam Định nhận thấy: (1) Nút thắt lớn nhất trong sản xuất nông nghiệp là tình trạng ruộng sản xuất nhỏ, lẻ, manh mún nên đã chọn “dồn điền, đổi thửa” là khâu đột phá có ý nghĩa quyết định, bước mở đầu quan trọng cho các phong trào xây dựng NTM rộng khắp trên địa bàn toàn tỉnh. Ngay từ năm 2011, Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành Chỉ thị số 07-CT/TU về “Tiếp tục thực hiện dồn điền, đổi thửa trong sản xuất nông nghiệp” để tập trung lãnh đạo, chỉ đạo. Đến hết năm 2015, có 2.976/2.986 thôn, đội hoàn thành việc “dồn điền, đổi thửa”, đạt tỷ lệ 99,7%. Sau “dồn điền, đổi thửa”, các địa phương đã dồn gọn được quỹ đất công ích theo quy hoạch và hình thành được các cánh đồng lớn. (2) Thực hiện giải phóng mặt bằng theo cơ chế xây dựng NTM để vận động nhân dân tự nguyện hiến đất, góp đất, tháo dỡ công trình; làm từ hộ gia đình đến thôn xóm, từ thôn xóm đến xã, huyện, lấy thôn xóm làm đơn vị cơ sở và hộ gia đình làm hạt nhân để vận động xây dựng NTM. (3) Lựa chọn những tiêu chí dễ làm trước, khó làm sau, đồng thời khuyến khích phát triển sản phẩm, ngành nghề là thế mạnh của địa phương nhằm tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân nông thôn theo phương châm “ly nông bất ly hương”.

Bốn là, đẩy mạnh công tác xã hội hóa các nguồn lực

Nam Định có nguồn thu ngân sách không lớn, nếu chỉ dựa vào ngân sách Nhà nước thì chắc chắn sẽ không hoàn thành được mục tiêu xây dựng NTM. Đây là bài toán khá nan giải khi tỉnh mới bắt đầu thực hiện chương trình này. Với cách thức vừa học, vừa làm, vừa đúc rút kinh nghiệm, vừa tổng kết thực tiễn, tỉnh đã sớm đề ra quan điểm: Xây dựng NTM trước hết phải xuất phát từ việc khai thác nội lực, từ chính cộng đồng dân cư, với phương châm “Người dân là chủ thể xây dựng NTM; nhân dân làm, Nhà nước hỗ trợ”. Các xã, thị trấn, các thôn, đội và người dân nông thôn phải chủ động trong xây dựng NTM, không trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước. Quan điểm này đã nhận được sự ủng hộ cao của người dân và con em quê hương trong việc huy động các nguồn lực cho xây dựng NTM. Tính đến tháng 7-2019, tổng các nguồn vốn huy động cho xây dựng NTM của tỉnh đạt gần 22.000 tỷ đồng, trong đó ngân sách Nhà nước chỉ chiếm khoảng 26%, còn lại là các nguồn vốn huy động từ doanh nghiệp, cộng đồng dân cư và các nguồn vốn hợp pháp khác. Trong 2 năm (2021-2022), tổng số vốn huy động thực hiện Chương trình xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu ước đạt 20.168 tỷ đồng, trong đó: Vốn ngân sách Trung ương 1,2%; vốn ngân sách địa phương 6%; vốn lồng ghép từ các chương trình, dự án khác 30,7%; vốn tín dụng 50,6%; vốn doanh nghiệp, HTX 1,2%.

Năm là, thực hiện tốt Pháp lệnh Dân chủ cơ sở, công khai, minh bạch trong dân

Các địa phương đã công khai đến nhân dân các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; các chương trình, kế hoạch của tỉnh, của địa phương liên quan đến xây dựng NTM. Người dân được tham gia xây dựng NTM qua các hình thức: Tham gia ý kiến vào quy hoạch và đề án xây dựng NTM cấp xã; tham gia lựa chọn những công việc cần làm trước, làm sau vừa thiết thực với người dân, vừa phù hợp với khả năng, điều kiện của địa phương; quyết định mức đóng góp trong xây dựng các công trình công cộng của thôn, xã; cử đại diện tham gia quản lý và giám sát các công trình xây dựng; tổ chức quản lý, vận hành và bảo dưỡng các công trình sau khi hoàn thành. Đồng thời, các địa phương, đơn vị phát huy vai trò trách nhiệm của đội ngũ cán bộ cơ sở, các chức sắc tôn giáo, những người có uy tín trong cộng đồng tham gia vận động, triển khai thực hiện xây dựng NTM. Đảm bảo giữ vững an ninh nông thôn, trật tự an toàn xã hội làm nền tảng cho phát triển kinh tế - xã hội. Có cơ chế khuyến khích, động viên khen thưởng phù hợp tạo động lực cho các phong trào thi đua và huy động các nguồn lực xã hội cho nhiệm vụ xây dựng NTM. Sau 12 năm triển khai thực hiện, tỉnh Nam Định đã cân đối và dành trên 300 tỷ đồng tiền thưởng cho các xã, thị trấn đạt chuẩn NTM.

Kế thừa, phát huy những thành tựu, kinh nghiệm trong thời gian qua; với tinh thần “nhìn thẳng, đánh giá đúng và làm thực chất hơn nữa” để hướng đến những mục tiêu mới, cao hơn, các cấp ủy, chính quyền của tỉnh đã và đang tập trung lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện Chương trình xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh theo tinh thần Nghị quyết 06-NQ/TU của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về xây dựng NTM nâng cao, kiểu mẫu giai đoạn 2021-2025 và Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, hướng đến xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh. Theo đó, phấn đấu đến năm 2030, toàn tỉnh có 100% số xã, thị trấn đạt chuẩn NTM nâng cao; 35% số xã, thị trấn trở lên đạt chuẩn NTM kiểu mẫu; 09 huyện đạt chuẩn NTM nâng cao và có ít nhất 03 huyện đạt chuẩn NTM kiểu mẫu; thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn tăng gấp 2,5-3 lần so với năm 2020; tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất ngành nông nghiệp đạt bình quân khoảng 2,0-2,5%/năm; tăng năng suất lao động nông nghiệp bình quân từ 5,5-6%/năm; tốc độ tăng trưởng công nghiệp, dịch vụ nông thôn đạt bình quân 10%/năm.