Khắc ghi lời Bác dạy: “Suy - Nghĩ - Kỹ”

Trò chuyện với chúng tôi, nghệ sĩ Kim Liên xúc động nhớ lại: “Lần đầu tiên tôi được gặp Bác, đó là ngày 21-5-1963, khi Bác về thăm Nam Định, tôi vào vai Tâm trong trích đoạn chèo “Cuộc đời theo Đảng” (vở chèo “Chị Tâm bến Cốc” của tác giả Tào Mạt) diễn cho Bác và đoàn công tác xem. Lần thứ hai vào ngày 21-12-1968 tại Phủ Chủ tịch, khi ấy tôi đã ngâm các đoạn trích “Kiều gặp Kim Trọng”, “Kiều ở lầu Ngưng Bích” cho Bác nghe. Lần thứ ba, may mắn hơn nữa là tôi lại được Bác chọn là người ngâm bài thơ chúc Tết Kỷ Dậu 1969 của Người phát trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam với lý do “giọng Kim Liên trong sáng, thể hiện đúng ý thơ của Bác”. Lần cuối cùng vào ngày 16-7-1969, tôi vinh dự được Bác Hồ tặng Huy hiệu của Người và được ăn cơm cùng với Bác”.

Hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Lúc này, chống Mỹ cứu nước là nhiệm vụ thiêng liêng nhất của mọi người Việt Nam yêu nước. Tất cả chúng ta hãy đoàn kết nhất trí, triệu người như một, quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”, ngày 22-3-1965, Trung ương Hội LHPN Việt Nam phát động phong trào phụ nữ “Ba đảm nhiệm” với nội dung: Đảm nhiệm sản xuất, công tác, thay thế cho nam giới đi chiến đấu; đảm nhiệm gia đình, khuyến khích chồng con yên tâm chiến đấu; đảm nhiệm phục vụ chiến đấu và sẵn sàng chiến đấu khi cần thiết. Sau đó phong trào đã được Bác Hồ đổi tên thành “Ba đảm đang”. Tại Nam Định, phong trào "Ba đảm đang" đã nhanh chóng phát triển thành cao trào cách mạng sôi nổi, rộng lớn, huy động được hết thảy chị em từ nông thôn tới thành thị, trên mọi lĩnh vực hoạt động, công tác hưởng ứng. Chính vì vậy, khi dàn dựng vở diễn “Trần Quốc Toản ra quân”, đạo diễn Đoàn Bá đã quyết định chọn các nữ nghệ sĩ để đóng vai chính và nhân vật trung tâm (các vai nam) nhằm cụ thể hoá phong trào “Ba đảm đang”, cổ vũ kịp thời tinh thần kháng chiến vệ quốc, góp phần giành thắng lợi trong chiến tranh phá hoại lần thứ nhất. Hai nhân vật chính của vở chèo là Trần Quốc Toản và Thế Tử do hai nữ diễn viên trẻ Thuý Ngân và Kim Liên thể hiện. Thế Tử là nhân vật phản diện, đối lập với tính cách, phẩm chất anh hùng nguyện xả thân vì Tổ quốc của Hoài Văn Hầu Trần Quốc Toản. Để thể hiện tốt vai diễn này, đòi hỏi các nữ diễn viên phải có giọng hát khoẻ, sáng, đài từ đẹp, lối diễn sáng tạo, linh hoạt nhằm lột tả “cái hồn” tính cách nhân vật khác giới và chủ đề tư tưởng của vở diễn. Nhận vai diễn, ngoài sự chỉ bảo ân cần của đạo diễn, nghệ sĩ Kim Liên và Thuý Ngân quyết tâm luyện tập, dành nhiều thời gian trao đổi, thảo luận tìm ra cách diễn phù hợp, hiệu quả. 

Tháng 7-1969, sau khi hoàn thành chuyến lưu diễn tại Pháp, nghệ sĩ Kim Liên được chọn cùng với 5 người khác trong đoàn thuộc các bộ môn nghệ thuật khác vào Phủ Chủ tịch để nhận Huy hiệu của Người. Đó là buổi sáng 16-7-1969. NSND Kim Liên rất cảm động khi Bác Hồ vẫn nhớ và nhắc tới tên của hai con gái của mình là Hồng và Ngọc; bà được Bác mời ăn cơm tại Phủ Chủ tịch vào ngày 17-7-1969; chính tay Người chan canh cua vào bát cơm, ân cần hỏi thăm gia đình… Sau bữa cơm, NSND Kim Liên được Bác dẫn đi thăm ngôi nhà sàn nơi Người ở trong Phủ Chủ tịch. Trên bàn làm việc của Bác có hai chồng tài liệu được chặn bằng quả cân và chiếc thước kẻ gỗ to bản. "Tôi đang ngơ ngác nhìn quanh thì bất ngờ Bác lấy chiếc thước gỗ đưa cho tôi. Người mỉm cười, giọng trìu mến: “Đó là một kỷ vật đã theo Bác sau bao năm bôn ba hoạt động cách mạng. Bác tặng lại cho Kim Liên làm kỷ niệm". Thấy trên chiếc thước gỗ Bác khắc ba chữ cái “SNK”, tôi ngơ ngác không hiểu nghĩa là gì. Bác giải thích “Đây là ba chữ “Suy - Nghĩ - Kỹ” trước khi đưa ra một quyết định gì. Còn quả cân Bác dùng để luôn luôn phải “Cân nhắc” khi giải quyết công việc” - NSND Kim Liên xúc động kể.

Nhớ về những năm tháng hoạt động nghệ thuật thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, NSND Kim Liên kể cho chúng tôi nghe nhiều câu chuyện cảm động. Trong đó, có một bức thư trở thành “kỷ vật” vô giá đối với nghệ sĩ. Nội dung bức thư có đoạn: “…Chị Kim Liên quý mến! Em là Nguyễn Thị Toan, quê ở Tĩnh Gia, Thanh Hoá. Sau khi xem bộ phim “Trần Quốc Toản ra quân”, em rất thích nhân vật Thế Tử do chị đóng. Bộ phim đã cho em nhiều suy nghĩ. Chị ơi, đất nước có chiến tranh, Tổ quốc đang cần thế hệ thanh niên chúng em ra trận, cầm súng đánh quân thù. Em là con gái út, có hai anh trai tình nguyện vào Nam chiến đấu. Xem chị diễn, em càng căm phẫn trước thái độ hèn kém của nhân vật Thế Tử chỉ “thích đọc sách ở nhà, ăn một con gà, ăn ba bát miến” và khâm phục tinh thần yêu nước của người anh hùng tuổi nhỏ tài cao Trần Quốc Toản. Em quyết định làm đơn đi thanh niên xung phong. Tổ quốc thiêng liêng đang vẫy gọi chúng em…”.