Đầu những năm 20 của thế kỷ 20, ở nước ta chỉ có báo chí của thực dân Pháp và tay sai của chúng. Sau khi dự Đại hội 5 Quốc tế Cộng sản, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trở về châu Á, công tác ở Bộ phương Đông của Quốc tế Cộng sản. Năm 1925, Người thành lập Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội và xuất bản báo Thanh Niên làm cơ quan của Hội.
Theo Giáo sư Trần Văn Giàu, trong "Lịch sử giai cấp công nhân Việt Nam", đây là "tờ báo bí mật đầu tiên của người cách mạng Việt Nam bằng chữ quốc ngữ, viết bằng giấy sáp, in bằng bàn in tay". Báo Thanh Niên ra đời đã phá vỡ độc quyền báo chí của thực dân Pháp, mở đường cho dòng báo chí cách mạng Việt Nam hình thành và phát triển.
Báo Thanh Niên ra số 1 vào ngày 21-6-1925, trụ sở báo ở số nhà 13A, đường Văn Minh, Quảng Châu, Trung Quốc. Đồng chí Nguyễn Ái Quốc vừa là Tổng Biên tập, vừa trực tiếp viết nhiều tin, bài cho tờ báo. Người còn vẽ cả tranh phê bình, châm biếm cho tờ báo. Báo Thanh Niên thời gian đầu ra mỗi tuần một kỳ trên 100 bản. Về sau, do có khó khăn về điều kiện in, nên số sau cách số trước có khi ba tuần, năm tuần. Măng-sét viết hai chữ Thanh Niên bằng Hán văn và Việt văn. Số mỗi tờ báo viết trong ngôi sao năm cánh. Phần lớn mỗi số là hai trang, một số ít ra bốn trang, cỡ giấy vở học trò 18 x 24cm. Nội dung chính trị của báo Thanh Niên có thể tóm tắt sáu điểm chính:
1- Vạch rõ mâu thuẫn giữa dân tộc ta và các dân tộc thuộc địa với chủ nghĩa đế quốc là không thể điều hòa được.
2- Khẳng định con đường của cách mạng Việt Nam.
3- Lực lượng cách mạng là toàn dân, lấy công nông làm nền tảng.
4- Người cách mạng phải hy sinh vì sự nghiệp, và phải có phương pháp cách mạng đúng.
5- Cần có Đảng Cộng sản lãnh đạo và tổ chức quần chúng cách mạng.
6- Cách mạng Việt Nam đi theo con đường Cách mạng Tháng Mười mới giành thắng lợi.
Trên các số báo, hầu hết các bài ít nhiều đều có mục đích khơi sâu lòng căm thù quân cướp nước để cổ vũ nhân dân nổi dậy làm cách mạng. Đến tháng 4-1927, báo Thanh Niên ra được 88 số.
Dưới sự chỉ đạo của đồng chí Nguyễn Ái Quốc, báo Thanh Niên đã có vai trò to lớn trong việc chuẩn bị về chính trị, tư tưởng và tổ chức cho sự thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, người lãnh đạo và tổ chức mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Báo Thanh Niên được bí mật chuyển về nước bằng con đường tàu thủy, lưu hành trong các chi bộ của Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội, trong những người có cảm tình với Hội, trong các cơ sở cách mạng của Việt kiều ở Pháp, Thái-lan, Trung Quốc. Báo đã có ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống chính trị của nhân dân ta. Tổ chức Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội ở trong nước dùng tờ báo để vận động, tuyên truyền, giác ngộ và huấn luyện kết nạp hội viên. Tờ báo đến mỗi cơ sở lại được chép tay nhân lên thành nhiều bản./.
Trần Quang (Tổng hợp)
